قفقاز و ایران
قفقاز و ایران
کتابی است از اِرنِست آدُلف ایوان اُرسُل[1]، حقوق‌دان بلژیکی در سده نوزدهم میلادی.
کتاب «قفقاز و ایران»[2] در سال 1885م. و در پاریس به زبان فرانسوی و از سوی نشر ای. پِلُن، نوری و شرکا[3] در 414 برگه چاپ شد. یک نقشه سیاه و سفید هم با نام «نقشه تقریبی خرابه‌های آنی»[4] که شهر باستانی ارمنی است، همراه کتاب وجود دارد. موضوع کتاب، توصیف رویدادهای سفر نویسنده به بخش‌های گوناگون سرزمین قفقاز و ایران دوره قاجار در زمان ناصرالدین‌شاه در 22 گفتار است[5].
ارسل سفر خود را از اروپا به سوی قفقاز آغاز کرد و پس از گشت و گذار مفصل در آن‌جا از راه دریا به ایران و بندر انزلی رسید. از گیلان رهسپار قزوین و تهران و مازندران شد. از مشهدسر (بابلسر کنونی) به بندر گز و سپس با کشتی به باکو رفت و از آن‌جا به داغستان و گرجستان و سپس به اروپا بازگشت. وی در کتاب خود افزون‌بر شرح سفر و رویدادها، توصیفاتی درباره ایران آن زمان نیز ارائه می‌کند، مانند کوه‌ها، جاده‌ها، کشاورزی، صنعت، جانوران و گیاهان، اقوام، مدیریت، دادگستری، مالیات، ارتش، کارمندان، اخلاق، مذهب، و همین‌طور شرح افرادی همچون ناصرالدین‌شاه، میرزا تقی‌خان امیرکبیر، امین‌السلطان، و ظل‌السلطان[6].
بخش کوتاهی از گفتار نوزدهم کتاب ارسل به سرزمین تاریخی گرگان و استرآباد (محدوده استان گلستان کنونی) اختصاص دارد. وی با یک کشتی ایرانی از مشهدسر به سوی میانکاله و بندر گز راه افتاد و در آن‌جا با یک کشتی روسی به سوی باکو رهسپار شد و ایران را ترک کرد. ارسل در این بخش به توصیف کوتاهی از بندر گز و چشم‌اندازهای آشوراده و در دوردست، استرآباد و شاهکوه و دماوند پرداخته[7] و برای نمونه، نوشته است: «اطراف بندرگز منظره خیال‌انگیزی داشت. تپه‌های مُطبق پوشیده از جنگل، از کنار ساحل تا دامنه کوه‌های پُردرخت که قله‌های‌شان زیر پوششی از برف می‌درخشید، امتداد داشت. شاهکوه از بالای اولین کوه‌ها، قله همیشه پوشیده از برف خود را برافراشته و خیلی دورتر از شاهکوه، دماوند شبیه گنبد بلورینی بود که آن را به آسمان آویخته باشند»[8].
تاکنون دو ترجمه از کتاب ارنست ارسل وجود دارد: یکی با نام «سفرنامه اورسل: 1882م.» با ترجمه علیاصغر سعیدی که در سال 1353 از سوی انتشارات زوار در تهران در 355 برگه منتشر شد که فقط دربردارنده ترجمه بخش ایران است[9]. دیگری که متن کامل است از همین مترجم با نام «سفرنامه قفقاز و ایران» در سال 1382 از سوی پژوه‍ش‍گ‍اه ع‍ل‍وم ان‍س‍ان‍ی و م‍طال‍ع‍ات ف‍ره‍ن‍گ‍ی در تهران و در 453 برگه به چاپ رسید[10]. ترجمه هر دو کتاب، نقشه اصلی را ندارند.
[1] Ernest Adolphe Ivan Orsolle
[2] Le Caucase et la Perse
[3] E. Plon, Nourrit et Cie
[4] Ani
[5] Orsolle, (1885)
[6] Orsolle, (1885)
[7] Orsolle, (1885)
[8] اورسل، (1382)
[9] اورسل، (1353)
[10] اورسل، (1382)
منابع:
- اورسل، ارنست. (1353). سفرنامه اورسل: 1882 میلادی. (ترجمه علیاصغر سعیدی). تهران: زوار.
- اورسل، ارنست. (1382). سفرنامه قفقاز و ایران. (ترجمه علیاصغر سعیدی). تهران: پژوه‍ش‍گ‍اه ع‍ل‍وم ان‍س‍ان‍ی و م‍طال‍ع‍ات ف‍ره‍ن‍گ‍ی.
- Orsolle, E. (1885). Le Caucase et la Perse. Paris: E. Plon, Nourrit et cie.