خاطرات جغرافیایی از امپراتوری ایران
خاطرات جغرافیایی از امپراتوری ایران
کتابی است از جان مَک‌دانلِد کینِر[1]، نظامی و دیپلمات بریتانیایی در سده نوزدهم میلادی.
این کتاب که نام کامل آن، «خاطرات جغرافیایی از امپراتوری ایران: همراه با نقشه»[2] است، به بررسی‌های جغرافیایی و نظامی کینر در ایران دوره قاجار و در زمان فتحعلی‌شاه می‌پردازد. کتاب در سال 1813 میلادی و به زبان انگلیسی در لندن و از سوی نشر جان ماری[3] در 486 برگه منتشرشد[4].
کتاب جدا از یک نامه آغازین که کینر به سرتیپ جان مَـلـکُـم[5] نوشته است، دو بخش اصلی دارد: بخش نخست درباره کلیات ایران مانند مرزها، کوه‌ها، دریاها، رودخانه‌ها، بیابان‌ها، اقلیم و فصل‌ها، قانون اساسی و دولت، دولت نظامی و تجارت و تولید، تولیدات گیاهی و معدنی، جمعیت و درآمد، وضعیت آموزش و علوم و هنر، معماری و نمای کلی شهرها است. بخش دوم به توصیف استان‌های ایران می‌پردازد که کینر آن‌ها را به این شکل دسته‌بندی کرده است: فارس، لارستان، خوزستان، اراک، اردلان (بخشی از کردستان)، آذربایجان، گیلان، مازندران، استرآباد، خراسان، بَـلخ، سیستان، کرمان، مَـکران، سِـند، کابل، ایالت بغداد، ایالت اُرفِـه[6] (بخشی از ترکیه امروزی)، ارمنستان، گرجستان، مـیـنـگِـرِلـیـا[7] (بخشی از گرجستان امروزی)، داغستان، و شیروان. در ادامه دو بخش، یک پیوست مفصل 104 برگه‌ای نیز از توصیف 61 راه در مناطق گوناگون ایران به‌شکل جدول وجود دارد. این اطلاعات که بیشتر از سوی افراد خارجی و گاهی ایرانی و خود کینر گردآوری شده و وی آن‌ها را دسته‌بندی کرده است، اطلاعات میدانی دقیق و مفصلی از راه‌های ایران آن زمان به دست می‌دهد. در ادامه، یک یادداشت کوتاه هم درباره جزیره خارک نوشته و نمایه‌ای از نام جاها، افراد و موضوعات و مانند آن هم در پایان کتاب ارائه شده است. یک نقشه بزرگ سیاه و سفید با نام «نقشه کشورهای واقع بین فُرات و سِند در شرق و غرب، و اُکسوس و تِـرِک[8] و اقیانوس هند در شمال و جنوب» نیز پیوست کتاب است[9].
کینر یک گفتار کوتاه از بخش دوم کتاب را به توصیف جغرافیایی ایالت استرآباد (محدوده استان گلستان کنونی) اختصاص داده و نوشته که «در تاریخ ایران بارها به این مکان اشاره شده است و به‌عنوان یکی از مستحکم‌ترین دژهای امپراتوری ایران شناخته می‌شود». در بخش پیوست نیز راه مشهد به استرآباد به درازای 121 فرسنگ را بررسی کرده است[10].
تاکنون دو ترجمه از کتاب جان مَک‌دانلِد کینر وجود دارد: یکی گزیده بخش‌هایی از آن است که همراه با گزیده چند کتاب دیگر در سال 1369 در کتابی با نام «ده س‍ف‍رن‍ام‍ه ی‍ا س‍ی‍ری در س‍ف‍رن‍ام‍ه‌ه‍ای ج‍ه‍ان‍گ‍ردان خارجی راج‍ع به ایران» و با گردآوری و ترجمه مهراب امیری از سوی نشر وحید در تهران در 362 برگه منتشر شد[11]. دیگری که گویا ترجمه بخش بزرگی از کتاب است با نام «خاطره‌ای جغرافیایی از امپراطوری ایران به همراه نقشه» با ترجمه شهرزاد رضایی‌مقدم در 266 برگه در سال 1395 از سوی انتشارات پژواک خرد پارسیان در تهران چاپ شد[12]. هیچ‌کدام از کتاب‌های ترجمه‌شده، نقشه اصلی را ندارد.
[1] John Macdonald Kinneir
[2] A geographical memoir of the Persian empire, accompanied by a map
[3] John Murray
[4] Kinneir, (1813)
[5] John Malcom
[6] Orfa
[7] Mingrelia
[8] Oxus, Terek
[9] Kinneir, (1813)
[10] Kinneir, (1813)
[11] نویسندگان گوناگون، (1369)
[12] کینیر، (1395)
منابع:
- کینیر، جان م‍ک‍دون‍ال‍د. (1395). خاطره‌ای جغرافیایی از امپراطوری ایران به همراه نقشه. (ترجمه شهرزاد رضایی‌مقدم). تهران: پژواک خرد پارسیان.
- نویسندگان گوناگون. (1369). ده س‍ف‍رن‍ام‍ه ی‍ا س‍ی‍ری در س‍ف‍رن‍ام‍ه‌ه‍ای ج‍ه‍ان‍گ‍ردان خارجی راج‍ع به ایران. (گردآوری و ترجمه مهراب امیری). تهران: وحید.
- Kinneir, John Macdonald. (1813). A geographical memoir of the Persian empire: accompanied by a map. London: John Murray.