پیرگرده کوه
پیرگردهکوه Pirgerdeh-Kooh
کوهی در جنوب شرقی گرگان.
این کوه با مختصات جغرافیایی 36درجه و 38 دقيقه عرض شمالي و 54 درجه و 35 دقيقه طول شرقي، در 8 کیلومتری روستای چهارباغ قرار گرفته است. ارتفاع آن 3204 متر و سرچشمه رودهای چهارباغ، آب قزلق و باغشاه است. وجه تسمیه پیرگرده کوه به سبب قدمت زیاد کوه و گرد بودن قله است. این کوه، مرتفعترین کوه استان و از قدیم نامی آشنا برای جهانگردان، کوهنوردان و مسافران بوده است. راه قدیمی دسترسی به خراسان، شاهرود و تهران، از کنار این کوه عبور میکرد. کلنل لوات دربارهی این کوه چنین میگوید: «در علیآباد من 2 روز توقف نمودم... به قله پیرگرده کوه صعود نمودم. این کوه سه هزار و پانصد ذرع ارتفاع دارد و در قله آن شهر استرآباد و قلل مرتفع حوالی استرآباد هویداست. در قله این کوه، چند بقعه قدیم ساز است و قندیل مسی بسیار در این امامزادهها گذارده‌اند. کیمیاگرها در قله این کوه و سایر قلل جبال ایران که من ملاحظه نموده‌ام، بعضی جاها را به امید گنج، حفر کرده‌اند.» امروزه اثری از امامزاده در قلهی این کوه نیست و به جای آن ساختمانی چهارگوش از سنگ و گل وجود دارد که قدمت چندانی ندارد.
پیرگرده کوه از نظر زمین‌شناسی از 3 سازند تشکیل شده است که هر 3 سازند مربوط به دوران پالئوزوییک هستند: شامل سازند خوش ییلاق، سازند مبارک و سازند درود. آب و هوای منطقهی پیرگرده کوه در تابستان‌ها معتدل و در زمستان‌ها بسیار سرد است و برف زیادی میبارد. بخش شمالی کوه دارای رطوبت زیاد، جنگل انبوه و بسیار پرشیب و صعب‌العبور است. این بخش در بیشتر روزهای سال پوشیده از مه غلیظ است. بخش جنوبی کوه با شیب کم، پوشيده از مرتع و درختچه‌های خاردار، زرشک و آلو جنگلی است و به تدریج حالت استپی یافته، به روستای چهارباغ منتهی می‌شود. بخش شرقی کوه، جنگلی و به منطقهی شکار ممنوع چلچلی و بخش غربی به جادهی گرگان – توسکستان – شاهرود محدود می‌شود که در سالیان گذشته اهمیت زیادی داشت. این راه، محل عبور کاروانها از گرگان به شاهرود، تهران، شاهکوه و جهاننما بود. وجود کاروان‌سراي رباط‌سفيد در نزدیکی پیرگرده کوه، نشان دهندهی اهمیت این جاده و شهرت این کوه است. معروف است که گور میرسعدالله خان فندرسکی ملقب به «سالار مقتدر» در رباط سفید در دامنهی پیرگرده کوه قرار دارد.
در سفرنامه ملگونف، از وجود معدن سرب و آهن در پیرگرده کوه یاد شده است. بررسی‌های جدید زمین‌شناسی در اطراف این کوه، آثار و بقایای معدن را نشان نداده است.
…
منابع:
• ذبیحی، مسیح. (1356). استرآبادنامه. تهران: انتشارات امیرکبیر.
• زنده دل، حسن. (1379). استان گلستان: مجموعه راهنمای جامع ایرانگردی. تهران: موسسه تحقیقات و انتشارات ایرانگردان - جهانگردان.
• ستوده، منوچهر. (1377). از آستارا تا استارباد (جلد 5، چاپ اول). تهران: انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
• شركت مهندسي كاوش كانسار. (1381). طرح پي‌جويي مواد معدني فلزي بر اساس آثار شدادي در استان گلستان. تهران: سازمان زمين شناسي ايران.
• صالحیراد، الف. (1369). نقشه زمین‌شناسی گرگان [نقشه]. (مقیاس 1:250000). تهران: سازمان زمین‌شناسی ایران.
• عمرانی، حمید، عباسی، قربانعلی، و دباغ، حسین. (1382). گزارش گمانه زنی کاروان‌سرای سرعلی آباد (رباط سفید) گرگان. گرگان: سازمان میراث فرهنگی استان گلستان.
• ملگونف، گریگوری والریانوویچ. (1376). کرانههای جنوبی دریای خزر یا استان های شمالی ایران (چاپ اول). (ترجمه امیرهوشنگ امینی). تهران: انتشارات کتاب سرا.