ئیل‌لی بدراق

ئیل‌لی بدراق

Yalibadāq

روستایی در دهستان تمران، بخش مرکزی شهرستان کلاله، استان گلستان.

این روستا در ۲۵ کیلومتری شمال شهرستان، در طول جغرافیایی 44ً  28َ °55 و عرض جغرافیایی 17ً  33َ °37 و در ارتفاع 208 متری از سطح دریا قرار گرفته است.[1]

ئیل‌لی‌بدراق از شمال به روستاهای گچی‌سو و زیارتگاه خالد نبی، از جنوب به روستای تمرقره‌قوزی، از شرق به روستاهای چالجه و قویجق و از غرب به ارتفاعات و زمین‌های کشاورزی محدود می‌شود.

موقعیت جغرافیایی و اراضی اطراف روستا عبارت‌اند از: در شمال، روستاهای گچی‌سو و اوقچی و رودخانهٔ آجی‌سو؛ در جنوب، روستای تمرقره‌قوزی؛ در شرق، روستاهای چالجه و قویجق؛ و در غرب، زمین‌های زراعی.

ساکنان اولیه روستا، مانند بسیاری از ترکمن‌های دیگر، به دنبال رمه‌های خود از نقطه‌ای به نقطه‌ای دیگر کوچ می‌کردند و در نهایت در محل کنونی، سکونت دائمی را پذیرفتند. آنان مدتی در سومبار زندگی کردند تا این‌که سال‌ها پیش در محلی به نام قوشه‌گدیک، که چشمه‌ای نیز در آن جاری بود، ساکن شدند. پس از مدتی نیز به روستای آی‌تمر کوچ کردند. 

شاید حدود ده‌ساله بودم که اهالی از روستای آی‌تمر به محل فعلی کوچ کردند. در این منطقه نیز جای ثابتی نداشتیم و پیوسته از محلی به محل دیگر کوچ می‌کردیم. این کوچ‌ها دو دلیل داشت: نخست آنکه به دنبال چراگاه‌های مناسب بودیم؛ گاهی مدتی را در کنار رودخانهٔ گرگان می‌گذراندیم و گاهی نیز به پهن‌دشت آمده و در چراگاه‌های سرسبز اقامت می‌کردیم. دلیل دیگر، اختلافاتی بود که در آن دوران بین طوایف یموت و گوکلان وجود داشت. این درگیری‌ها ادامه داشت تا آنکه در یکی از برخوردهای شدید، که در نزدیکی روستای گوگجه رخ داد، ریش‌سفیدان دو طرف در محل قراشیخ‌بابا گرد هم آمدند و به صلح دائمی تن دادند. بحمدالله پس از آن، هیچ‌گونه درگیری پیش نیامد.

وقتی ما وارد این منطقه شدیم، محل خالی از سکنه بود و جنگل‌های انبوهی داشت. از شمال روستا تا کوه‌های خالد نبی پوشیده از جنگل بود و من خود شاهد تخریب این جنگل‌ها بوده‌ام.»[2]

معماری خانه‌ها و بافت سنتی روستا همچنان حفظ شده است و هنوز هم بسیاری از خانه‌ها گِلی هستند. حیاط‌های مسکونی اهالی بسیار وسیع است و هر خانوار دست‌کم در زمینی با مساحت بیش از سه‌هزار مترمربع سکونت دارد. در سال‌های اخیر، ساخت خانه‌هایی با مصالح ساختمانی روز ــ از جمله میلگرد، آجر و… ــ با پوشش‌هایی مانند حلب، ایرانیت و ایزوگام رواج یافته است و به‌تدریج خانه‌های گِلی تخریب و با بناهای جدید جایگزین می‌شوند. روستا در امتداد یک خط طولی قرار گرفته که حداقل چهار کیلومتر را دربر می‌گیرد.   

در باب وجه تسمیه روستا باید گفت که «ئیل» به معنای باد و «بدراق» نام یکی از تیره‌های ترکمن‌های یموت است که از ترکیب این دو واژه، «ئیلی‌بدراق» پدید آمده است. نقل است که زمانی که هنوز روستا نام‌گذاری نشده بود و اهالی در آلاچیق‌ها زندگی می‌کردند، روزی باد و طوفانی شدید برپا شد و آلاچیق‌ها را با خود برد. پس از آن، با توجه به اینکه تیره بدراق در این محل سکونت داشتند، آن را «ئیلی‌بدراق» نامیدند.[3]

1. زمانی به این روستا «داردای» نیز گفته می‌شد. روستا دارای چهار محله است که عبارت‌اند از:
2. 1. محله اصلی ئیلی بدراق که بیشتر ساکنان آن از تیره بدراق، شاخه گوگ ایاق هستند.
3. 2. بدراق وسط که بیشتر ساکنان آن از تیره بدراق و شاخه حسن آقادیق هستند.
4. 3. محله غربی که به «باش آغیز» (پنج دهان) معروف است.
5. 4. ایگدرآباد که در سال‌های اخیر، مهاجرانی از روستاهای چالجه و قویجق به آن آمده و در بخش غربی روستا اسکان یافته‌اند.[4]

مردم این روستا همگی ترکمن هستند و به زبان ترکمنی تکلم می‌کنند. دین آنها اسلام با مذهب تسنن و حنفی است و همه از طایفه یموت می‌باشند.  

بنا به نظر برخی محققان، بدراق یا بادراق از طایفه یموت، چونی‌های گرگان و اترک است. از دیگر تیره‌های این طایفه می‌توان به شرق سیورقاب، ایمر رهبر مراد خان، ایگدر رهبر داردی سردار، صفر ملا، قوبات‌جق رهبر کلب علی خان، داز رهبر آتا نیاز بای و آتابای رهبر ندر خان گون دوغدی قوداق علی اشاره کرد.[5] از تیره‌های دیگر بدراق می‌توان به گوگ آیاق، ایگدر، آق آتابای، قوجق و هورن اشاره کرد.

غالب مردم این روستا مهاجر هستند. مهاجران از طوایفی مانند سلاق و هورن هستند که از روستای قویجق کوچ کرده و در حال حاضر یک محله را تشکیل می‌دهند. مردم روستا امروزه عمدتاً به کشاورزی اشتغال دارند و محصولاتی مانند گندم، آفتابگردان، هندوانه و ... کشت می‌کنند. در گذشته، بیشتر مردم دامدار بودند و بسیاری بیش از صد راس گوسفند داشتند. کشاورزی نیز بسیار محدود بود؛ شخم زدن زمین با وسایل ابتدایی انجام می‌شد و تولیدات کشاورزی تنها برای نیاز سالانه خودشان کافی بود. تولیدات باغی نیز به مقدار محدود و ناچیز وجود داشت.    

آداب و رسوم زیادی بین ترکمن‌ها مرسوم است. از جمله مراسمی که در این روستا نیز پایدار مانده، می‌توان به مراسم خاص عید قربان و عید فطر اشاره کرد. مردم پیش از فرا رسیدن این عیدها، با تمیز کردن منازل، انجام بازی‌های بومی و محلی، شادی خود را ابراز می‌کنند. در این ایام، به مدت سه شبانه‌روز سفره پهن کرده و از مهمانان پذیرایی می‌کنند. همچنین آداب و رسوم دیگری مانند «آق قوین» یا «آق آش»، مراسم عروسی و ... نیز برگزار می‌شود.[6]

سوغات و صنایع دستی این روستا در زمان‌های نه چندان دور، پشتی ترکمنی دست‌باف دختران و نوعروسان بود. نمدمالی یکی از مهم‌ترین صنایع دستی دختران و زنان این روستا است. از دیگر صنایع دستی رایج میان زنان و دختران می‌توان به نمدمالی، بالاک‌دوزی، تازک‌دوزی، پرده‌دوزی، تاره، چیلگی و ... اشاره کرد.

از صنایع دستی مردان نیز می‌توان به ساخت قاشق و چنگال‌های چوبی، ملزومات شم‌زنی از جمله آزال و بویندریق، درب و پنجره‌های چوبی و ... اشاره کرد. علاوه بر این، هنر زنان و دختران در تهیه غذاهای محلی مانند چکدرمه، قایش، لوق قا، بورگ، قطاب و ... نیز قابل توجه است.[7]

این روستا نیز مانند سایر روستاهای ترکمن‌نشین دارای بازی‌های بومی و محلی است که از جمله آنها می‌توان به آشیق، توپ قاقار، یوزگ، چوررگ و ... اشاره کرد.  

به لحاظ جمعیتی، این روستا طبق سرشماری سال ۱۳۳۵ش، ۱۲۶ نفر جمعیت داشت.[8] در سال ۱۳۴۵ش نامی از این روستا ذکر نشده است. در سال ۱۳۵۵ش با نام داردای ثبت شده و در سرشماری سال ۱۳۶۵ش نیز نامی از این روستا در سرشماری رسمی کشور نیامده است. تا این که از سرشماری سال ۱۳۷۵ش با نام ئیلی بدراق ذکر شده و آمار جمعیتی آن پس از آن به شرح زیر می‌باشد.[9]  

این روستا دارای پنج مسجد است که ابتدا بدون پوشش سقف و در مراتع روستا با کندن خندقی ساخته شد. از جمله امکانات دیگر روستا می‌توان به مدرسه ابتدایی، خانه بهداشت، اداره منابع طبیعی، آب، برق و جاده آسفالته اشاره کرد.

این روستا دارای پنج مسجد است که ابتدا بدون پوشش سقف و در مراتع روستا با کندن خندقی ساخته شد. از جمله امکانات دیگر روستا می‌توان به مدرسه ابتدایی، خانه بهداشت، اداره منابع طبیعی، آب، برق و جاده آسفالته اشاره کرد. این روستا دو شهید تقدیم انقلاب اسلامی کرده است.

منابع:

• سازمان نقشه‌برداری کشور، پایگاه ملی نام‏های جغرافیایی ایران. قابل دسترسی در: https://gndb.ncc.gov.ir
• فجوری، ستاربردی. (1398). گفت‌وگوی شخصی با ایوب بدراق‌نژاد. 26 آبان.  
• فجوری، ستاربردی. (1398). گفت‌وگوی شخصی با آنه‌حاجی پقه. 15 آبان.
• فجوری، ستاربردی. (1398). گفت‌وگوی شخصی با آنه‌حاجی پقه. 15آبان. 
• فجوری، ستاربردی. (1398). گفت‌وگوی شخصی با عبدالعزیز پقه. 15 آبان.  
• فجوری، ستاربردی. (1398). گفت‌وگوی شخصی با نظرمحمد بدراق‌نژاد. 15 آبان.
• فجوری، ستاربردی. (1398). گفت‌وگوی شخصی با نظرمحمد بدراق‌نژاد. 15 آبان
• گلی، امین‌الله. (۱۳۶۶). تاریخ سیاسی و اجتماعی ترکمن‌ها (چاپ اول). تهران: نشر علم.
• مرکز آمار ایران:https://www.amar.org.ir
• معینی، اسدالله. (۱۳۴۴). جغرافیا و جغرافیای تاریخی گرگان و دشت (چاپ اول). تهران: شرکت سهامی طبع کتاب.