آزادشهر / شهر

آزادشهر / شهر

Azadshahr City

مرکز شهرستان آزادشهر.

آزادشهر در حدود 75 کیلومتری شمال شرقی گرگان و در ارتفاع حدود 200‌ متری از سطح دریا قرار دارد.

از نظر برجستگی، این شهر در دامنه واقع شده است. کوه‌های تیلان در جنوب و رودهای قره‌سو در دو کیلومتری شمال شرقی و قره‌چای در 4 کیلومتری مغرب شهر جریان دارند. آزادشهر دارای آب و هوای معتدل و مرطوب است.

این شهر دارای موقعیت ارتباطی ویژه‌ای است. راه اصلی گرگان به گنبدکاووس و مشهد، در این شهر به دو مسیر تقسیم می‌شود و راه شمالی به فاصله‌ی حدود 18 کیلومتر به گنبدکاووس و راه شرقی به فاصله‌ی حدود 26 کیلومتر به مینودشت و در ادامه به بجنورد و مشهد می‌رسد. همچنین این شهر در مسیر یکی از قدیمی‌ترین راه‌های شمالی ایران، میان استان‌های گلستان و سمنان (در جنوب البرز) قرار دارد و در این مسیر، گردنه‌ي خوش‌ییلاق از مناطق حساس به شمار می‌رود. این شهر در سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375ش، 33082 نفر جمعیت داشت.

آزادشهر در سال 1342 به شهر تبديل شد و در فهرست تقسيمات كشوري سال 1355ش، نام آن در نقاط شهری بخش رامیان شهرستان گنبدکاووس آمده است. در 27 بهمن‌ماه 1358، به موجب تصویب‌نامه‌ي شماره 52459 هیأت وزیران، این شهر که پیش از آن شاه‌پسند (یا شاپسند) نامیده می‌شد، به آزادشهر تغییر نام یافت و پس از تأسیس شهرستان آزادشهر که در 23 خرداد 1380 و به موجب مصوبه‌ي شماره 8382/ت24437 هیأت وزیران صورت گرفت، شهر آزادشهر مرکز شهرستان شد.

آزادشهر با آن که در مسیر یکی از راه‌های کهن ایران بنا شده و برخی از آثار به‌ دست آمده از اطراف شهر، نشان از سابقه‌ی بسیار زیاد منطقه دارد، شهر چندان پرسابقه‌اي نیست. بنابر اطلاعات به‌ دست آمده از موقعیت و قدمت تپه‌ها و ویرانه‌های آثار به ثبت رسیده‌ي استان، تپه‌های سیخوان در سیزده کیلومتری، زوزه در دوازده کیلومتری و نرگس‌تپه و ياس‌تپه در نزدیکی آزادشهر، مربوط به هزاره‌های اول و دوم پیش از میلاد هستند. در دوره‌ي اسلامی، مهم‌ترین اطلاعات به ‌دست آمده در این منطقه، درباره‌ی وضع ارتباطی است. به عنوان نمونه، اصطخری، شرح این مسیر را در ذکر راه‌های گرگان به طوس آورده و بنا بر مطالب حمدالله مستوفی، راه بسطام (شهري در شمال شاهرود) به خوارزم (در آسیای میانه)، از این ناحیه عبور می‌کرد.

به ‌رغم قدمت و اهمیتی که این منطقه داشته، اطلاع ما از سابقه‌ي شهر آزادشهر به دوره‌ي پهلوی برمی‌گردد. به این نکته نیز بايد توجه داشت که آبادی شاه‌پسندی که رابینو و ملگونف در دوره‌ي قاجار از آن یاد می‌کنند، ارتباطی با شهر کنونی آزادشهر ندارد و جای دیگري است. آزادشهر در گذشته، قره‌تکن، پُمْلُمْ و شاه‌پسند نام داشت. در فهرست آبادی‌های کشور مربوط به سال 1323ش، نام آن به صورت قره‌تکن در دهستان رامیان شهرستان گرگان آمده است. در اواخر همین دهه، با نام شاه‌پسند معرفی شده که 160 سکنه‌ی شیعه مذهب و ترک و فارس زبان داشت و از محصولات کشاورزی و صنایع دستی بهره می‌برد.

منابع:

• آمارنامه استان گلستان. (1376). سازمان برنامه و بودجه‌ي استان گلستان.

• اطلس راه‌های ایران. (1385). تهران: گیتاشناسی.

• رابینو، یاسنت لویی. (1383). سفرنامه مازندران و استرآباد. (ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی). تهران: علمی و فرهنگی.

• رزم‌آرا، حسينعلي. (1329). فرهنگ جغرافیايی ایران (جلد 3: استان دوم، مازندران). تهران: دايره جغرافيايي ستاد ارتش.

• ریاحی، وحید. (1384). سیمای تازه استان گلستان (ويژگي‌هاي جغرافيايي - تاريخي). گرگان: مختومقلی فراغی.

• ستوده، منوچهر. (1377). از آستارا تا استارباد (جلد 5). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

• عزالدوله و ملكونوف. (1363). سفرنامه‌ي ایران و روسیه. (به کوشش محمد گلبن و فرامرز طالبی). تهران: دنیای کتاب.

• فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های ایران. (1370). (جلد 17). تهران: سازمان جغرافیایی نیروی‌های مسلح.

• مرکز آمار ایران. (1376). سرشماری عمومی نفوس و مسکن. مركز آمار ايران.