آب گرم زیارت

آب گرم زیارت  Ziarat Hot Spring

چشمه‏‌ی آب گرم در روستای زیارت.

ارتفاع چشمه از سطح دریا، حدود 950متر و در موقعیت جغرافیایی 54 درجه و 28 دقیقه طول شرقی و 36 درجه و 42 دقیقه عرض شمالی قرار گرفته است. سکنه‌‏ی زیارت از قدیم، نام گَرماندو و گَرماب را به آن اطلاق می‎کردند. در سفرنامه‌ی کلنل لوات که در سال‌های 1299-1298ق، از این مناطق بازدید کرده، ضمن توضیحاتی درباره‌ی روستای زیارت، به چشمه‌ی آب گرم آن نیز اشاره نموده است.

آب گرم زیارت در محدوده‌ی حفاظت شده‌ی جهان‌نما قرار دارد و در بین 70 چشمه‌ی این محدوده، جزو پرآب‌ترین آن‌هاست و در حال حاضر، تنها چشمه‌ی آب گرم در استان به شمار می‌رود. آب چشمه، صاف، زلال و بدون طعم و بوی تند و خاص است، ولی دارای گرمای ملایم و مطبوعی است.

آب گرم زیارت دارای چهار مظهر و محل خروجی به فاصله تقریبی 20-10 متر است. اولین مظهر چشمه، زیر تخته سنگی است که روی آن کتیبه‌ی کوچکی به ابعاد 20×15 سانتی‌متر به خط عربی، تاریخ 1035ق را نشان می‌دهد. مظهر دوم، به فاصله 20 متر در جنوب مظهر اول قرار دارد. دو مظهر دیگر، هر یک با فاصله‎های 15-10 متر از زیر بدنه تراشه طبیعی جاری هستند. حجم آب این چهار رشته، روی هم رفته قابل توجه بوده و در حدود 15 اینچ است.

موارد یادشده در سال‌های اخیر تغییراتی کرده است، از جمله کتیبه ای که بازگو کننده‌‏ی اهمیت چشمه در نزد گذشتگان بود، در سال 1380 در اثر عملیات تسطیح و ساخت جاده، به زیر خاک رفت، ولی طبق نظر اهالی، مکان مفقود شدن آن مشخص است و می‌توان با کند و کاو، آن را پیدا کرد. در سال 1383، مظاهر چشمه لوله‌کشی شد. در همین سال، دو باب گرمابه‌ی بهداشتی، شامل خزینه و دوش، که یکی به آقایان و دیگری به خانم‌ها اختصاص دارد، ساخته شد. با احداث یک پل برای عابرین، دسترسی به آب گرم و بهره‌برداری از آن برای عموم امکان‌پذیر شد. عواید حاصل از آب گرم، ‌صرف امام‌زاده می‌شود. بخشی از آب گرم نیز توسط پمپ و لوله برای استفاده به امام‌زاده فرستاده می‌شود.

مازاد آب گرم که تمیز و زلال و بدون بوست، در کنار ساختمان آب گرم، از تعدادی لوله که روی هم بیش از 8 اینچ است، به صورت یک مظهر جدید خارج شده و به رودخانه‌ی زیارت (خاصه‌رود) هدایت می‌شود. مازاد آب گرمابه‌ها نیز از مسیر دیگری توسط لوله به رودخانه می‌ریزد.

چشمه زیارت با دمای متوسط 30 درجه سانتی‌گراد، در ردیف چشمه‌های آب گرم قرار می‌گیرد.

pH آب‌گرم زیارت 7 تا 8/7 می‌باشد، یعنی کمی قلیایی است. آب این چشمه، آشامیدنی نیست، ولي براي درد مفاصل و درمان بيماري‌هاي پوستي مفيد است. دبی متوسط آب گرم زیارت، 52 لیتر بر ثانیه و در تمام طول سال جریان دارد. تغییرات دبی آن در طول سال اندک است.

چشمه آب گرم زیارت در سازندهای دوره دِوُنین  از دوران اول زمین‌شناسی یا پالئوزوییک قرار دارد. جنس سنگ‌های این سازند در منطقه از نوع سنگ‌های آهکی متراکم است. منشأ آب گرم، ورود آب به اعماق زمین و گرم شدن در اثر حرارت زمین گرمایی است. گسل جنوب زیارت در نزدیکی چشمه، تأثیر مهمی در بالا آمدن آب گرم دارد.

مطالعات ایزوتوپی، خواص هیدروشیمی و معیارهای ژئوترمومتری چشمه، گویای این است که تغذیه‌‏ی چشمه، مربوط به ریزش‌های جوی مناطق مرتفع است. سیستم تغذیه‌‏ی چشمه و ورودی به مخزن آن به صورت پراکنده و افشان است. آب ناشی از ریزش‌های جوی از طریق درز و شکاف‌ها به صورت افشان به عمق رفته و در اثر انرژی زمین گرمایی، گرم شده، در نهایت از طریق گسل زیارت بالا آمده و در سطح زمین به صورت چشمه آب گرم خارج می‌شود. سیستم خروجی آب گرم به صورت کانالی و سریع و تحت فشار است. سن حوضه قدیمی است و آب این چشمه با چشمه‌های اطراف ارتباطی ندارد.

میزان املاح آب گرم زیارت از 1062 تا 1225 میلی‌گرم در لیتر تغییر می‌کند. مهم‌ترین یون‌های محلول در آن به ترتیب فراوانی عبارتند از: ^-cl و ^-HCO₃ و ⁺Na و ^–S O ₄ و ⁺⁺C a و ⁺⁺M g و ⁺k. رخساره‌‏ی هیدروشیمی آن در محدوده  ^- N a ⁺ Cl و ^–N a⁺H C O₃ است. کاتیون غالب آن، سدیم و آنیون غالب آن، کلرید است.

منابع:

• ذبیحی، مسیح. (1356). استرآباد‌نامه. تهران: انتشارات امیر کبیر.

• رقیمی، مصطفی، یخکشی، محمدابراهيم، سید خادمی، سيدمحمد، و دهقان، حسين. (1380). بررسی منشأ چشمه‌ي آب گرم زیارت گرگان از طريق مطالعات هیدروشیمی و ایزوتوپی. در [بی نام] (گردآورنده)، چکیده‌ی مقالات بیستمین گردهمایی علوم زمین. تهران: انتشارات سازمان زمین‌شناسی کشور.

• سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح. (1367). فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور جمهوری اسلامی ایران  (جلد 29).تهران: مؤلف.

• صالحي‌راد، الف. (1369). نقشه زمین‌شناسی گرگان. [نقشه]. مقیاس (000/1:2500). تهران: سازمان زمین‌شناسی ایران.

• قائمی، رمضانعلی. (1379). جاذبه‌های جهانگردی استان گلستان. گرگان: سازمان ایرانگردی و جهانگردی استان گلستان.

• قائمی، رمضانعلی، و کیابی، بهرام. (1379). منطقه‌ي حفاظت شده جهان‌نما. تهران: انتشارات سازمان حفاظت ‌محیط‌زیست.