ترکمن / شهرستان

ترکمن/ شهرستان

Torkaman County

یکی از شهرستان‌های غربی استان. 

شهرستان ترکمن در فاصله 33 درجه و 3/54 دقیقه تا 54 درجه و 6/23 دقیقه طول‌شرقی و بین 36 درجه و 6/30 دقیقه تا 36 درجه و 8/58 دقیقه عرض‌شمالی قرار گرفته و از شمال به شهرستان گمیشان، از جنوب به شهرستان‌های کردکوی و گرگان، از شرق به شهرستان آق‌قلا و از غرب به دریای خزر محدود می‌شود.

این شهرستان در گذشته یکی از بخش‌های شهرستان گرگان بود. در تاریخ 12 شهریور 1358، بر اساس مصوبه شماره 53/7475 هیأت وزیران، نام شهر و بخش بندرشاه تابع شهرستان گرگان، به بندرترکمن تغییر یافت. در تاریخ 27 بهمن 1358، برابر مصوبه شماره 2466د شورای انقلاب،  بخش‌های بندرترکمن و بخش گمیشان، از شهرستان گرگان جدا و در محدوده‌ی آن‌ها، یک شهرستان به نام ترکمن به مرکزیت بندرترکمن مشتمل بر دو بخش مرکزی به مرکزیت بندرترکمن و گمیشان به مرکزیت گمیش‌تپه تأسیس شد. همچنین جزیره‌ی آشوراده از بخش مرکزی شهرستان بهشهر جدا و ضمیمه‌ی بخش مرکزی شهرستان ترکمن شد. در تاریخ اول خرداد 1381، بر اساس مصوبه شماره 1/4/42/42383 هیأت وزیران، روستاهای بناور، قارقی و کتوک از توابع بخش گمیشان شهرستان ترکمن با هم ادغام و به عنوان شهر سیمین‌شهر شناخته شد.

شهرستان ترکمن دارای 41/291 کیلومترمربع وسعت است که 4/1 درصد مساحت استان را دربرگرفته است.

این شهرستان بدون ارتفاع و تمامی سطح شهرستان، پست و هموار است، به طوری که بلندترین نقطه‌ی ارتفاعی آن، روستای اسلام‌‌تپه در جنوب‌‌شرق شهرستان با 56 متر ارتفاع است. 4/98 درصد از سطح شهرستان کمتر از صفر و 7/28 کیلومتر مربع از مساحت آن دارای ارتفاعی بالاتر از صفر است. این شهرستان دارای شیبی ملایم از شرق به سمت دریای خزر است.

از نظر اقلیمی، به علت وسعت کم شهرستان و نزدیکی به دریا، در تابستان دارای آب و هوای گرم و مرطوب و در زمستان دارای آب و هوایی سرد و ملایم است. حداقل مطلق دمای شهرستان ترکمن مربوط به بهمن‌ماه با 3- درجه سانتی‌گراد و حداکثر مطلق دما مربوط به ماه‌های مرداد و شهریور با 4/35 درجه سانتی‌گراد است. میزان بارندگی ماهانه شهرستان بین 8/3 تا 1/193 میلی‌متر است که کم باران‌ترین ماه سال، فروردین و پرباران‌ترین ماه نیز مهر است.

پیش از بنیان‌گذاری این شهر، وضعیت ساحلی محدوده‌ی بندرترکمن کنونی به چند دلیل مورد توجه و محل تردد ترکمن‌ها بود: در مسیر تجارت گمیش‎‌تپه به بندرگز بود، در حاشیه آشوراده قرار داشت، مراتع نیمه فقیر آن برای کوچ‌روهای جعفربای منطقه گمیشان، خواجه نفس و امچلی مورد توجه بود.

موقعیت اقتصادی این ناحیه موجب شد تا نقطه پایانی راه‌آهن سراسری شمال ایران در آن احداث شود. هم‌‌زمان با احداث ساختمان‌های اداری و فنی و استقرار برخی از ارگان‌های حکومتی در این شهر، تأسیس ساختمان ایستگاه راه‌آهن، اسکله، تأسیسات بندری و گمرکی، دبستان و نیز دبیرستان شبانه‌روزی شاهپور پایان پذیرفت و شهر نوبنیاد، هم‌زمان با ایجاد این تأسیسات، دارای خیابان همراه با مغازه شد. ترکمن‌های جعفربای که ساکنان بومی این منطقه را تشکیل می‌دادند و به علت مراودات تاریخی با مردم آن سوی دریا، آمادگی بیشتری برای قبول تمدن داشتند، با قبول مشاغل آزاد، راه را برای فعالیت‌های تجاری خود آماده کردند.

جمعیت شهرستان ترکمن در سال 1375، برابر 18985 نفر، در سال 1385، 123181 نفر و بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1390، جمعیت آن به 72803 نفر رسید که 36317 نفر مرد و 36486 نفر زن بوده‌اند.

تا سال 1378، این شهرستان دارای 2 بخش، 2 شهر، 3 دهستان، 60 آبادی مسکونی و یک آبادی غیرمسکونی بود. بخش مرکزی به مرکزیت شهر بندرترکمن و بخش گمیشان به مرکزیت گمیشان و 3 دهستان جعفربای غربی، جعفربای شرقی و جعفربای جنوبی بوده است.

براساس تقسیمات اداری و کشوری تا سال 1389، این شهرستان از دو بخش، یک شهر، چهار دهستان و 23 آبادی مسکونی تشکیل شده بود. نام و جمعیت آبادی‏های این شهرستان عبارتند از:

شهرستان تركمن             17722       72803

بخش مركزی                14701      60370

شهربندرتركمن              11869      48736

دهستان جعفرباي جنوبي      1534        6396

روستاها

   پنج پيكر                   590          2408

   اسكله                      1              37

   آشوراده                    2             29

   اوركت حاجي            84           307

   يموت                      32            113

   ‏‏هاشمنلي                  31            137

   چاپاقلي                    700          2933

   صيدآباد                   94           432

دهستان فراغي              1298        5238

روستاها

   ارخ كوچك              144          618

   اسلام تپه                   249          1089

   گاميشلي نزار              238          863

   اق سين تپه                61            225

   خمبرآباد                   68            219

   محمد آبادشمالي         52            171

   خواجه لر                  486          2053

بخش سيجوال               3042        12433

دهستان قره سو غربي       1765        7266

روستاها

   قره سو                      417          1736

   نياز آباد                    492          2051

   سيجوال                     856          3479

دهستان قره سو شرقی       1277        5167

روستاها

   ايوان‌آباد                   73           290

   زابلي محله عليا           91            348

   زابلي محله سفلي        82            308

   آشورآباد                   5             18

   قره قاشلي                 620          2435

   آنه حاجي                 43           180

   پيخي حاجي              97            433

   قره تپه                      198          855

   صفرحاجي                68           300

ساکنین شهرستان ترکمن از یموت‌‌های جعفربای بوده که از شاخه‌های متعددی، از جمله ایری، اونق، توماج، کر، سقلی، کوسلی، پورقاز، قاضلی‌کر، تراج، کلته، آق، قزل، کتوک، پنق، آرخ، قره‌جه و یلقی تشکیل شده‌اند.

علاوه بر قوم ترکمن، اقوام دیگری همچون فارس‌ها، ترک‌ها، قزاق‌ها، مازندرانی‌ها، ارامنه و سیستانی‌ها در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند. بیشتر مردم شهرستان ترکمن و پیروان اهل سنت هستند و درصد کمی از آنان را شیعه اثنی‌عشری تشکیل می‌دهند. مردم شهرستان تركمن به زبان‌های فارسی و ترکمنی صحبت می‌کنند و لهجه‌‌های سیستانی و ترکی نیز در میان آن‌ها رایج است.

در سال 1390، 54298 نفر از جمعیت 6 ساله و بیشتر شهرستان باسواد بودند که از این تعداد، 29224 نفر مرد، 25074 نفر زن و 37724 نفر در نقاط شهری و 16574 نفر نیز در نقاط روستایی ساکن بوده‌اند.

پایین بودن نسبت زنان باسواد به ویژه در دوره‌های گذشته، ریشه در فرهنگ مردم این منطقه دارد که از نظر شیوه‌ی معیشت کوچ‌نشینی و نیز مخالفت والدین با تحصیل فرزندان دختر خود، از تحصیل آن‌ها جلوگیری شده است. همچنین امکانات آموزشی، به ویژه مدارس در سطح شهر به طور یکسان توزیع نشده بود. بیشتر مهاجرین روستایی که در این شهر به ویژه در گذشته ساکن بودند، تقریباً بی‌سواد بودند که در رشد نرخ بی‌سوادی زنان تأثیر مهمی داشته است.

شهرستان ترکمن دارای 59523 هکتار زمین کشاورزی است که از این مقدار، 7956 هکتار به صورت آبی و 51567 هکتار به شکل دیم زیر کشت رفته است.

آب آشامیدنی، کشاورزی و صنعتی شهرستان ترکمن از طریق 95 حلقه چاه عمیق و 336 حلقه چاه کم‌عمق تأمین می‌شود. همچنین تعداد 7 سد در سال 1389 در این شهرستان وجود داشته که از این نظر، شهرستان ترکمن در رتبه نهم بین سایر شهرستان‌های استان قرار گرفته است.

شهرستان ترکمن در تولید محصولاتی مانند کلزا، مقام اول و جو رتبه دوم را در سطح شهرستان‌های استان به خود اختصاص داده است. سطح زیر کشت باغی این شهرستان در سال 1389، معادل 2/43 هکتار بوده و از نظر تولید محصولات باغی، شهرستان ترکمن رتبه یازدهم را در بین شهرستان‌های استان داراست.

شیلات نیز یکی دیگر از پتانسیل‌ها و توانمندی‌های محیطی این شهرستان است. تنوع اقلیمی، شرایط خاص اکولوژیک، اکوسیستم‌های آبی خلیج گرگان و نیروی انسانی ماهر، این منطقه را از نظر تولید انواع آبزیان در سطح کشور مهم کرده است. فعالیت‌های عمده شیلاتی منطقه، شامل تولید و استحصال خاویار، صید ماهی استخوانی، تولید و پرورش آبزیان در دو بخش دریای خزر و آب‌های داخلی است. مهم‌ترین منابع شیلات محدوده‌ی جنوب‌شرقی دریای خزر شامل صید ماهیان خاویاری است که حدود 5/41 درصد از صید انواع این ماهیان در این منطقه انجام می‌شود. همچنین، ماهیان استخوانی مانند سفید، کفال و کپور در جزیره آشوراده صید می‌شود.

شهرستان ترکمن دارای یک شهرک صنعتی با مساحت 50هکتار و یک ناحیه صنعتی (بناور) با مساحت 10 هکتار است. تا پایان سال 1389، 4 واحد صنعتی به مساحت یک هکتار و اشتغال 48 نفر در حال ساخت و ساز ماشین آلات بوده است. گروه صنایع غذایی و آشامیدنی، بالاترین سهم را در میان رشته‌های صنعتی به خود اختصاص داده است.

تاکنون 6 اثر تاریخی در این شهرستان ثبت تاریخی شده‌‌اند که عبارتند از: آلتین‌تپه، مربوط به دوره اسلامی (شماره ثبت: 5433- تاریخ ثبت: 25/12/80)، بوراق تپه، مربوط به دوره‌ی اسلامی (شماره ثبت: 8869- تاریخ ثبت: 10/3/82)، پامق تپه، مربوط به دوره اسلامی (شماره ثبت: 8866- تاریخ ثبت:10/3/82)، امام‌زاده آق امام، مربوط به دوره صفویه (شماره ثبت: 11304- تاریخ ثبت: 10/11/83)، خانه عابدی کر، مربوط به دوره قاجاریه (شماره ثبت: 15047- تاریخ ثبت: 24/12/84) و خانه عراز محمد خزینی، مربوط به دوره قاجاریه (شماره ثبت: 24474- تاریخ ثبت: 16/10/87).

از جاذبه‌‌های گردشگری این شهرستان می‌توان به اسکله و بازارچه ترکمن، زیارتگاه آق‏امام، پیست سوارکاری، حیات وحش آشوراده، پادگان روس‌ها و آرامگاه بهاءالدین نقشبندی اشاره کرد.

امکانات فرهنگی شهرستان ترکمن شامل یک کتابخانه عمومی و یک کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، 101 مسجد، 28 تکیه، حسینیه، زینبیه، 2 آموزشگاه دوره استثنایی، 42 دبستان، 29 مدرسه راهنمایی، 14 دبیرستان و 2 آموزشگاه دوره‏ی پیش دانشگاهی است.

همچنین این شهرستان دارای دو دانشگاه پیام نور و دانشگاه آزاد اسلامی است.

…

منابع:

• آنامرادنژاد، رحیم‌بردی. (1387). نگرشی جغرافیایی به بندرترکمن. گرگان: مختومقلی فراغی.

• پورتال اطلاعات شهرهای ایران. شهرستان ترکمن. بازيابي از www.city-info.ir

• تزری، رحیم. (1387). ترکمن کیست؟. گرگان: مختومقلی فراغی.

• سالنامه آماری استان گلستان. (1385). مرکز آمار ایران.

• سالنامه آماری استان گلستان. (1389). سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی گلستان.

• سالنامه آماری استان گلستان. (1390). اداره کل هواشناسی استان گلستان.

• سالنامه آماری استان گلستان. (1390). مرکز آمار ایران.

• سامانه قوانين. پورتال مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. بازيابي از http://rc.majlis.ir

• شهرستان تركمن. پورتال فرهنگستان هنر ایران. بازيابي از http://iranshahrpedia.ir

• گزارش اقتصادی، اجتماعی استان گلستان. (1390). گرگان: معاونت برنامه‌ریزی استانداری. گلستان.

• گزارش اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استان گلستان. (1390). پورتال مرکز ملی آمار ایران. بازيابي از: http://www.amar.org.ir

• گزارش اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهرستان ترکمن. (1389). گرگان: معاونت برنامه‌ریزی استانداری گلستان.

• معطوفی، اسدالله. (1388). تاریخچه چهار شهر ترکمن‌نشین. گرگان: مختومقلی فراغی.