تالاب اينچه
تالاب اينچه Incheh Wetland
تالابی در شمال شهر آق‌قلا.
این تالاب در موقعیت جغرافیایی 54درجه و 30دقیقه تا 54درجه و 31 دقیقه طول شرقی و 37درجه و 13دقیقه تا 37درجه و 14دقیقه عرض شمالی است که 7 متر پایینتر از سطح آب‌های آزاد قرار دارد.
مساحت آن را از 100 تا 200 هكتار برآورد كرده‌ا‌ند. سطح آب آن در فصول مختلف سال بسيار متغير است و گاهي كاملاً خشك مي‌شود، به طوري كه قشر سفيدي از نمك، آن را مي‌پوشاند. عميق‌ترين نقطه تالاب از 5/1 متر تجاوز نمي‌‌كند.
آب اين درياچه، از طغيان رودخانه‌ي اترك و زه آب كانال‌هاي مزرعه نمونه ارتش و بخشی نیز در اثر سیلاب‌های موضعي تأمين می‌شود. شيب کم، نفوذپذيري بسيار كم و بالا بودن سطح آب زيرزميني در منطقه، سبب شده است تا در مواقع بارندگي، آب‌هاي سطحي در اين منطقه متمركز و بخشهاي وسيعي به حالت تالاب درآيد. درياچه معمولاً در زمستان و بهار، پرآب و در تابستان و پاييز، كم آب است و گاهي در اثر تبخير شديد، سطح آن از نمك پوشيده می‌شود. رسوبات رنگارنگي در ساحل درياچه به چشم ميخورد كه اغلب بنفش و صورتي رنگ است. دليل آن، تركيبات شيميايي مختلف از جمله برم، يد، سديم، پتاسيم و منيزيم است كه در آب درياچه وجود دارد. در كنارهي درياچه، جوششهايي صورت ميگيرد كه به علت وجود منابع گاز طبيعي در اعماق زمين در اين ناحيه است. حفرات كوچكي در اثر اين جوششها در ساحل درياچه ايجاد و گاز از آنها خارج مي‌شود. گازهاي خروجي قابل سوختن است و با شعلهی كبريت مشتعل مي‌شود. چاههاي حفاري متعدد در اطراف این منطقه، وجود منابع عظيم يد و گاز طبيعي را اثبات کرده است.
به علت شوري زياد و خشك شدن كامل در برخي فصول، هيچ نوع ماهي در آن زندگي نمیکند، ولي آثاري از شكمپايان كوچك، سختپوستان و صدفهاي ريز دو كفهاي در رسوبات كنار درياچه ديده مي‌شود. آرتمياي نژادِ اينچه كه ارزش بسیاری دارد، به علت خشكسالي، در اين مكان در حال از بين رفتن است. درياچه، گياه آبزي ندارد، ولي در حاشيه تالاب، گياهان شورپسندي وجود دارند كه به علت فعاليت‌هاي صنعتي، در حال از بين رفتن هستند. در حاشيهی اينچه، مار، موش و روباه سردم سياه زندگي ميكنند. در اين تالاب، تعداد پرندگان كاهش يافته است. هر ساله در فصل پاييز و زمستان، گروههاي زيادي از پرندگان مهاجر آبزي و كنار آبزي، از جمله اردكها (سرسبز، سرحنايي، سرسفيد، فيلوش، خوتكا)، قوها، فلامينگو و همچنين اگرت و حواصيلها، آبچليكها، كاكايها، آوست، چوب پا و ديگر پرندگان را كه از نيمكره شمالي مهاجرت میکنند، ميتوان در كنار اين تالاب دید. آب و هواي اين مناطق، گرم و خشك و متوسط بارندگي سالانه، 250 ميليمتر در سال است. در عين حال، ميزان تبخير در تابستانها بسيار زياد است، به طوري كه در شمالِ ناحيه، شورهزارها گسترش دارند. پوشش گياهي، اندك و جزو مراتع فقير محسوب مي‌شود. تعدادي از دامداران منطقه، گوسفندان خود را در فصولي از سال در يورتهاي كنار تالاب نگهداري ميكنند.
تپهی اينچه، از سه طرف درياچه را احاطه كرده و ضلع چهارم، محل ورودي آب به تالاب است. ارتفاع تپه 5 متر و از خاكهاي لس تشكيل شده است. در كنار تالاب، يك گل‌فشان نیز وجود دارد.
فعاليت‌هاي صنعتي مهمي در كنار اين درياچه صورت گرفته كه عمده‌ترين آنها، فعاليت‌هاي نفتي و اكتشاف يد است. آثار حفاريهاي شركت ملي نفت ايران، تأسيسات معدن و كارخانه فراوري يد، از جمله فعالیت‌های حاشيه تالاب هستند. وجود كارخانه يد، سبب جادهكشي بر روي تپه اينچه و انتقال برق شده است. مجموعه اين عوامل، تأثير زيادي بر روي اكوسيستم تالاب داشته است. خروج گاز از گل‌فشان اینچه و حاشیه تالاب و همچنین حفاری‌های شرکت ملی نفت ایران در سال 1346، ثابت کرد که در زير درياچه، مخازني از گاز طبيعي وجود دارد. همچنين در زير درياچه و اطراف آن، لايههايي از آب شور وجود دارد كه دارای ماده معدني يد هستند. وجود اين ماده، با تحقيقات سازمان زمين‌شناسي ايران در سال 1366 به اثبات رسيد. در سال 1370 نيز توسط اداره كل معادن و فلزات استان گلستان، نمونهبرداري انجام و وجود يد تأييد شد. در سال 1382، با حفر چندين حلقه چاه اكتشافي در كنار درياچه اينچه، برای ايجاد معدن يد اقدام شد. دبي آب در چاههاي منطقه به طور متوسط 2 ليتر بر ثانيه است كه به صورت فوران (آرتزين) و به طور مداوم خارج مي‌شود. از اين چاه‌ها، شورابههاي زيرزميني كه داراي يد هستند، استخراج مي‌شود. شورابهها علاوه بر يد، داراي برم و منيزيم نيز هستند.
منابع:
• اكبري، مهدي. (1386). بررسي و ارائه مدل كمي ارزيابي بيابانزايي (تخريب) در محدوده اقليمي مناطق خشك و نيمه خشك استان گلستان. فصلنامه برنامهريزي و توسعه استان گلستان 4 (12).
• خسروی‌مهر، علي اصغر. (1386). اكتشاف يد. فصلنامه علمي آموزشي علوم زمين، 6 (10).
• عباس آبادي، محمدرضا. (1378). ارزيابي كمي بيابانزايي در دشت آق‌قلا - گميشان. پايان نامه كارشناسي ارشد چاپ نشده. دانشگاه تهران.
• قائمي، رمضانعلي. (1379). جاذبههاي جهانگردي استان گلستان. گرگان: سازمان ايرانگردي و جهانگردي استان گلستان.
• قطبي، حسين، و صادقی، خسرو. (1366). گزارش مقدماتی پي‌گيري املاح تبخيري در منطقه شمال و شمال غرب تركمن صحرا و آق‌قلا. تهران: سازمان زمين‌شناسي کشور.
• كيابي، بهرام، قائمی، رمضانعلي، و عبدلی، اصغر. (1378). اكوسيستمهاي تالابي و رودخانهاي استان گلستان. گرگان: اداره كل حفاظت محيط زيست استان گلستان.
• مخدومي، نورمحمد، حسینی، سیدعباس، و شریف پور، عیسی. (1381). پرورش آرتميا (نژاد اينچه) با تغذيه از جلبك سبز و جلبك سبز – آبي. مجله علمي شيلات ايران، 11 (2)، 78-69.