قول‌حاجی

قول‌حاجی

Qolhāji 

روستایی واقع در دهستان فجر[1]، بخش مرکزی شهرستان گنبد کاووس، استان گلستان.    

این روستا در ۸ کیلومتری جنوب شرقی شهر گنبدکاووس و در مختصات 49ً  11َ °55 طول شرقی و 59ً  10َ °37 عرض شمالی واقع شده است. ارتفاع این روستا از سطح دریا ۵۹ متر می‌باشد.[2].

روستا در موقعیتی دشتی قرار دارد و بر روی رسوبات مخروط‌افکنه‌ای رودخانه خرمارود مستقر شده است.

قول حاجی از جنوب به اراضی روستای قزلجه آق امام، از شرق به اراضی روستای دشت حلقه، از شمال به اراضی روستای آرتق مختوم و از غرب به رودخانه خرمارود محدود می‌شود.[3]. برای رسیدن به این روستا، ابتدا از کیلومتر ۲ بزرگراه گنبد–آزادشهر به سمت شرق حرکت کرده و پس از پیمودن ۶ کیلومتر به روستا می‌رسید. همچنین از سمت جنوب می‌توان با عبور از روستای قزلجه آق امام به جاده شمال–مشهد (جاده سنتو) دسترسی پیدا کرد.

روستا نام خود را از یکی از قدیمی‌ترین و بانفوذترین ساکنان آن، به نام «قول حاجی»، گرفته است. البته پیش از آن که روستا محل کنونی خود را تثبیت کند، به صورت استقرارگاه ناپایدار کوچ‌نشینان ترکمن بوده و مقر آن در محلی به نام «خان اولوم» قرار داشت. «خان الوم» که در واقع «قانلی اولوم» یا «اولوم[4] خونین» بوده، روایت‌گر واقعه‌ای خونین است که حدود دویست سال پیش در پی اختلاف بر سر استفاده از مراتع و اراضی زراعی رخ داد و طی آن، خون بسیاری از اعضای طایفه قان‌یخمز ریخته شد. این واژه بعدها به دلیل کثرت استعمال به «خان الوم» تغییر یافت. با وجود تغییر مکان از «خان الوم» به محل فعلی، روستای قول حاجی تا مدت‌ها به همین نام شناخته می‌شد و حتی در اسناد اراضی، زمین‌های این روستا تحت نام «خان الوم» ثبت شده بودند. با این حال، در شناسنامه‌هایی که در دوره پهلوی اول صادر شده‌اند، محل تولد افراد روستای قول حاجی به نام خود روستا ذکر شده است.[5]. یکی از حوادث تلخ این روستا، درگیری‌ای بود که در سال‌های پایانی سده دوازدهم شمسی رخ داد و در آن تعداد زیادی از اعضای طایفه قان‌یخمز کشته شدند. این درگیری در محلی به نام «قالالجه اولوم» در مسیر خرمارود اتفاق افتاد و پس از آن، این نقطه به «هازار قرلان» (به معنای محل کشته شدن هزار نفر) معروف شد.[6]. هرچند واژه «هزار» اغراق‌آمیز است، اما تعداد کشته‌شدگان به اندازه‌ای بوده که این نامگذاری شکل گرفت.                                          

براساس آخرین سرشماری نفوس و مسکن (۱۳۹۵)، جمعیت روستا ۱,۵۲۶ نفر در قالب ۴۳۱ خانوار بوده است. متوسط حجم خانوار در این سال ۳.۵ نفر بود که در مقایسه با سال ۱۳۴۵ (۵.۸ نفر) کاهش محسوسی نشان می‌دهد. این کاهش عمدتاً ناشی از اجرای برنامه‌های تنظیم خانواده و کاهش تعداد خانوارهای گسترده است. جمعیت روستا در سرشماری‌های نفوس و مسکن ایران به شرح زیر است:[7]

روستا دارای بافتی خیابانی است که تحت تأثیر فرهنگ سکونتی ترکمن شکل گرفته است. منازل قدیمی که بیشتر از مصالح بوم‌آورد و غیرمقاوم ساخته شده بودند، در سال‌های اخیر با کمک برنامه‌های توسعه مسکن روستایی، عمدتاً با مصالح مقاوم بازسازی شده‌اند. با این حال، تعداد محدودی از این خانه‌های قدیمی همچنان باقی مانده‌اند که به دلیل معماری خاص خود ارزشمند هستند.

بیشتر ساکنان روستا به کشاورزی و باغداری مشغول‌اند و گروهی نیز در دامداری و بخش خدمات فعالیت می‌کنند. تعداد شاغلان خدماتی همواره در حال افزایش است؛ به‌ویژه به دلیل نزدیکی روستا به شهر گنبد، برخی اهالی در مشاغل خدماتی این شهر نیز کار می‌کنند. فعالیت‌های صنعتی در روستا بسیار محدود است و بیشتر به کارگران ساختمانی و تعداد اندکی بافنده فرش اختصاص دارد که شمار آن‌ها در دهه‌های اخیر به‌تدریج کاهش یافته است.

مساحت اراضی روستا حدود ۱۲۰۰ هکتار است که بیش از یک‌پنجم آن به صورت آبی و بقیه به شکل دیم کشت می‌شود.[8] منابع آب روستا عمدتاً از آب‌های زیرزمینی تأمین می‌گردد که از طریق چاه‌های مته‌ای، نیمه‌عمیق و عمیق مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند.

منابع آب روستا عمدتاً آب‌های زیرزمینی هستند که از طریق چاه‌های مته‌ای، نیمه‌عمیق و عمیق بهره‌برداری می‌شوند. رودخانه خرمارود نیز از دیگر منابع آبی روستاست که در گذشته نقش پررنگ‌تری داشت، اما به‌تدریج به دلیل کاهش آب، اهمیت خود را از دست داده است. کشاورزان روستا در این اراضی محصولاتی مانند گندم، جو، شالی، کلزا، سویا، ذرت، آفتابگردان و صیفی‌جاتی نظیر خربزه و هندوانه کشت می‌کنند. سطح باغ‌های روستا حدود ۳۰ هکتار است و شامل محصولاتی چون هلو، آلو، انجیر، انار و شلیل می‌شود.[9] 

دامداری در روستای قول حاجی بیشتر شامل پرورش گاو، گوسفند و بز است و تعداد کمی شتر نیز نگهداری می‌شود. دام‌ها بیشتر سال در طویله هستند و پس از برداشت محصولات برای چرا به مزارع پس‌چر برده می‌شوند. از شترهای روستا محصولی به نام «چال» (دوغ شتر) به دست می‌آید. همچنین بسیاری از خانوارها برای مصرف شخصی خود، به‌طور سنتی به پرورش طیور می‌پردازند.

اهالی روستای قول حاجی ترکمن و اهل سنت هستند و به زبان ترکمنی سخن می‌گویند. آنان از زیرتیره هلاکو، تیره قان‌یوقماز، ایل یموت به شمار می‌آیند. فامیل‌های بزرگ روستا شامل بیک‌محمدی، خرمالی، سارجه‌کر، هلاکو، عالی، قزلجه، باستی، آقی، محمدی، گل‌محمدی، صوفی‌پور، علانی و قره‌قاشلی هستند. میراث فرهنگی ملموس و ناملموس ترکمن‌ها، همانند دیگر مناطق ترکمن‌نشین، در این روستا نیز قابل مشاهده است.    

روستای قول حاجی دارای جاده آسفالت، آب و گاز لوله‌کشی، برق، دبستان، خانه بهداشت، مسجد، نانوایی، شورای اسلامی، دهیاری، زمین ورزشی و دفتر پیشخوان خدمات دولت است. وضعیت آنتن‌دهی تلفن همراه و اینترنت در روستا نیز مناسب است.