قره‌ترناو
قره‌ترناو
Qaratarnāo
روستایی‌واقع در دهستان تمران، بخش‌مرکزی شهرستان کلاله، استان گلستان.
این روستا در 60 کیلومتری شمال شهرستان کلاله در طول جغرافیایی 39ً 28َ °55 و عرض جغرافیایی 37ً 44َ °37 و در ارتفاع 509 متری از سطح دریا قرار گرفته است.[1]
موقعیت‌های جغرافیایی و طبیعی روستا عبارت‌اند از: در شرق، روستای قویجق و موقعیت‌های طبیعی چال‌یگ‌شگ، قرنکی‌جنگل و اوچ‌تکچ که در فهرست میراث فرهنگی ثبت شده‌اند؛ در غرب، روستای گچی‌سوبالاو و موقعیت‌های طبیعی چنارجیق، قلندر و بدلجه؛ در شمال، روستای آی‌تمر و موقعیت‌های طبیعی آق قسماق و چپ‌لی؛ و در جنوب نیز مراتع موشه‌دره، حسین‌کرد و آجی‌قوی‌نگ چشمه‌سی قرار دارند.[2] کوه خالدنبی با ارتفاع ۸۴۴ متر که جهت آن شمال‌شرقی – جنوب‌غربی است، در شمال روستا واقع شده است.[3]
در خصوص وجه تسمیه روستا، بیشتر مردم بر این باورند که با توجه به قرار گرفتن روستا در درون دره‌ها و مناطق کوهستانی، هنگام بارش باران از هر طرف سیل جاری می‌شود. این سیل هنگام برخورد با خاک، به صورت گل و لای جریان پیدا می‌کرد و مردم آن را به آب گل‌آلودی که از ناودان جاری می‌شود تشبیه کرده و این محل را «قره‌ترناو» نامیدند.
در گذشته، این روستا را «بهلکه» نیز می‌نامیدند که این نام به تیره و طایفه ساکنین روستا نسبت داده می‌شود.[4]
پیشینه روستا نشان می‌دهد که این روستا زمانی جمعیت زیادی داشته است، اما در طول زمان به دلیل برخورداری دیگر مناطق از رفاه و امکانات بهتر، بسیاری از ساکنان به روستاهای دیگری از جمله مالای‌شیخ و گنبد کاووس مهاجرت کرده‌اند. این افراد زندگی عشایری داشته و همراه با رمه‌های خود هر جا که مراتع مرغوب می‌یافتند، در حال کوچ و جابجایی بودند تا اینکه حدود سال ۱۳۴۵ هجری شمسی، در این محل زندگی یکجانشینی را آغاز کردند.[5]
زبان اهالی این روستا ترکمنی است. همه‌ی ساکنان مسلمان، اهل سنت و از مذهب حنفی هستند. اهالی نیز همگی ترکمن از طایفه‌ی یموت و تیره‌ی بهلکه‌اند.[6] در فهرست تقسیمات طوایف یموت، بهلکه به‌عنوان زیرشاخه‌ی نورعلی و نورعلی نیز به‌عنوان زیرشاخه‌ی جعفربای ذکر شده است.[7] عسگری خانقاه در تقسیم‌بندی طایفه‌ی یموت، آن‌ها را به سه گروه ویس، شرپ و چونی تقسیم کرده و شرپ‌ها را نیز به چهار گروه دیه‌جی، سردار، غراوی و بهلکه تقسیم‌بندی کرده است.[8] در کتاب سفرنامه استرآباد و مازندران و گیلان آمده است که این سفرنامه از ۳۱ خرداد ۱۲۳۹ هجری شمسی آغاز شده و در خردادماه ۱۲۴۰ هجری شمسی به پایان رسیده است. در این اثر ذکر شده که طایفه‌ی بهلکه در حوالی رود اترک سکونت داشته و شامل حدود ۲۶۰ خانوار بوده‌اند.[9] نام‌خانوادگی‌های رایج در این روستا عبارت‌اند از: اشترون، بهلکه، خووا، حاجی‌زاده‌غراوی و نورعلی‌نژاد.
اغلب اهالی این روستا به دامداری اشتغال دارند و در کنار آن، به‌صورت محدود به کشاورزی نیز می‌پردازند. زمین‌های کشاورزی روستا حدود ۱۵۰ هکتار را شامل می‌شود و محصولات کشت‌شده در آن عبارت‌اند از: گندم، جو، هندوانه، کلزا، زیره و برخی محصولات دیگر. دامداری از مشاغل آبا و اجدادی اهالی روستا بوده و آنان طی سالیان متمادی به این حرفه مشغول بوده‌اند. در این روستا حدود ۳۰۰۰ رأس گوسفند، ۱۵۰۰ رأس بز، ۴۰۰ رأس گاو و تعدادی شتر نگهداری می‌شود. از محصولات دامی روستا می‌توان به گوشت، پشم، شیر، ماست، به‌ویژه کشک و روغن محلی اشاره کرد. باغداری در این روستا کمتر رواج داشته است. در گذشته، اطراف روستا و دره‌های مجاور مملو از درختان انار خودرو بوده که در اثر سرمای شدید سال‌های گذشته از بین رفته‌اند، اما در سال‌های اخیر دوباره رونق گرفته و جان تازه‌ای یافته‌اند.[10]
یکی از مناطق گردشگری این روستا، زیارتگاه خالدنبی است که در نزدیکی روستا واقع شده و در تمام ایام سال گردشگران بسیاری را به خود جذب می‌کند. همچنین مراتع و تپه‌ماهورهای اطراف روستا، به‌ویژه در فصل بهار، مکان‌های مناسبی برای گردش و تفریح به شمار می‌روند. اهالی روستا در این فصل اوقات فراغت خود را در این مناطق سپری کرده و به گردش و استراحت می‌پردازند. معماری خانه‌ها و بافت سنتی روستا همچنان حفظ شده است و بیشتر خانه‌ها همچنان گِلی هستند؛ خانه‌های آجری یا ساخته‌شده با مصالح ساختمانی جدید کمتر به چشم می‌خورند.
آداب و رسوم اهالی این روستا، همچون مراسم عروسی، عید قربان، عید فطر، آق‌آش و سایر آیین‌های ترکمنی، مشابه دیگر مناطق ترکمن‌نشین برگزار می‌شود. صنایع‌دستی در میان زنان و دختران روستا شامل قالی‌بافی، پشتی‌بافی، تایخا، ایچمک‌دوزی، ساخت ملزومات آلاچیق، نمدمالی و موارد مشابه بوده که هنوز هم کم‌وبیش رونق دارد.
غذاهای محلی روستا شامل چکدرمه، به‌عنوان غذای اصلی ترکمن‌ها، و همچنین اون‌آشی، چورفا، غاتیق‌لی‌آش، جززیق‌لی‌آش، آیران‌جورفا، یارما، قزل‌بورگ، کویدیرما، سویت‌لی‌آش و سایر غذاهای سنتی است.
از جمله بازی‌های بومی و محلی که در سال‌های گذشته رواج داشته و امروزه بسیار کمرنگ یا حتی فراموش شده‌اند، می‌توان به بازی‌های قورریق، چورگ، تایاق‌قاردی، آششیق، چلیک، قاق‌ماتوپ، یوزگ و... اشاره کرد. در میان دختران نیز بازی‌ها و آوازهای سنتی مانند لالایی، آی‌ترک، گون‌ترک رایج بوده است.[11]
در حال حاضر، حدود ۱۶ خانوار با جمعیتی تقریبی ۸۰ نفر در این روستا سکونت دارند.[12] آمار جمعیتی این روستا تحت عنوان قمر و زیر نظر روستای گچی‌سو بالا ثبت شده است. بر اساس سرشماری سال ۱۳۷۵ش، این روستا دارای ۱۱ خانوار و ۸۶ نفر جمعیت بوده و بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵، جمعیت آن ۱۷ خانوار با ۶۲ نفر است.[13]
ساختمان مسجد روستا در حدود سال ۱۳۵۰ هجری شمسی با کمک اهالی بنا شد. پیش از ساخت مسجد، اقامه نماز در فضای باز روستا انجام می‌گرفت. این مسجد در سال ۱۳۹۶ هجری شمسی با مشارکت مردم و حضور خیرین مسجدساز بازسازی گردید.
آغاز تعلیم و تربیت در این روستا به حدود سال ۱۳۷۰ شمسی و از طریق نهضت سوادآموزی برمی‌گردد. این مدرسه در حدود سال ۱۳۹۱ش منحل شد و در حال حاضر روستا فاقد مکان آموزشی است. دانش‌آموزان واجد شرایط برای تحصیل مجبورند به روستای گچی‌سو بالا، واقع در حدود ۵ کیلومتری، رفت‌وآمد کنند که این امر باعث ترک تحصیل بسیاری از آنان شده است.
از دیگر امکانات دولتی روستا می‌توان به برق (از سال ۱۳۷۷)، تلفن و جاده شنی و خاکی پس از روستای گچی‌سو اشاره کرد. آب آشامیدنی روستا از چشمه‌ای که در ۲۰۰ متری روستا واقع است تأمین می‌شود. در حال حاضر، روستا امکانات دولتی دیگری ندارد.[14]
[1] سازمان نقشه برداری کشوری.
[2] حاجی‌زاده غراوی و آق‌ارککلی، 1401
[3] سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، 1379، ص. 295
[4] حاجی‌زاده غراوی، 1401
[5] حاجی‌زاده غراوی، 1401
[6] حاجی‌زاده غراوی، 1401
[7] کارکنان وزارت جنگ انگلستان مستقر در هندوستان، 1380، ص. 1096
[8] عسگری خانقاه، 1374، ص. 61
[9] میرزا ابراهیم، ( 2535). ص 62.
[10] حاجی‌زاده غراوی و آق‌ارککلی، 1401
[11] حاجی‌زاده غراوی و آق‌ارککلی، 1401
[12] حاجی‌زاده غراوی، 1401
[13] مرکز آمار ایران.
[14] حاجی‌زاده غراوی و آق‌ارککلی، 1401
منابع:
- سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح. (1379). فرهنگ جغرافیایی کوه‌های کشور (جلد چهارم). تهران: نشر سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
- سازمان نقشه برداری کشوری، پایگاه نامهای جغرافیایی ایران:http://gndb.ncc.org.ir/
- فجوری، ستاربردی. (1401). گفتگوی شخصی با آنه‌مراد حاجی‌زاده غراوی. 13 و 23 خرداد.
- فجوری، ستاربردی. (1401). گفتگوی شخصی با عبدالرشید آق‌ارککلی (کارمند خانه بهداشت). 13 خرداد.
- عسگری خانقاه، اصغر و کمالی، محمد شریف. (1374). ایرانیان ترکمن. تهران: اساطیر.
- کارکنان وزارت جنگ انگلستان مستقر در هندوستان. (1380). فرهنگ جغرافیایی ایران (ترجمه کاظم خادمیان). مشهد: آستان قدس رضوی.
- مرکز آمار ایران https://www.amar.org.ir/
- میرزا ابراهیم. (2535). سفرنامه استرآباد و مازندران و گیلان (به کوشش مسعود گلزاری). تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.