قایراق داشلی

قایراق داشلی

Qayragh dashli

روستایی واقع در دهستان عرب‌داغ، بخش پیشکمر، شهرستان کلاله، استان گلستان. 

 این روستا در 43 کیلومتری از مرکزشهرستان کلاله، در طول جغرافیایی47َ °55 و عرض جغرافیایی 34َ °37  با 473 متر ارتفاع از سطح دریا قراردارد[1] موقعیت‌های جغرافیایی اطراف روستا عبارت‌اند از: در شرق، روستای یل‌چشمه جدید و قبرستان بزرگ یدی‌شهید؛ در شمال، ارتفاعات کمر و گلیداغ؛ در غرب، روستای قرانکی‌جنگل؛ و در جنوب، جنگل‌های آچ‌گز، حمام‌دره و شکرلی.[2]

در خصوص وجه‌تسمیه روستا نقل مستندی وجود ندارد. «قایراق‌داشلی» به معنای سنگی است که برای تیز کردن تبر، چاقو، تیشه و دیگر ابزارها استفاده می‌شود. در کنار این روستا سنگی قرار داشته که اهالی هنگام رفتن به سر کار، لحظه‌ای از اسب فرود می‌آمدند و ابزار خود را در آن محل تیز می‌کردند؛ از این‌رو این مکان را «قایراق‌داشلی» نامیده‌اند.[3] این محل با نام‌های «جَروان» (Jarvan)، «مَروان» (Marvan) و «مهربان» نیز شناخته شده است.

ساکنان فعلی روستا که شغل اصلی آن‌ها دامداری بود، حدود سال‌های ۱۳۳۰ش در این محل ساکن شدند.[4] آثار باقی‌مانده در این منطقه، از جمله قبرستان‌های قدیمی و نشانه‌های زندگی در کوهستان‌ها و مناطق جنگلی، حکایت از قدمت و روزگاران کهن دارد. چه‌بسا بسیاری بر این باورند که اجداد عثمان‌کایی [قایی]، بنیان‌گذار امپراتوری عثمانی، زمانی در این محدوده سکونت داشته‌اند.[5]

در سال ۱۸۹۴ میلادی (آبان ۱۲۷۳ شمسی / ۱۳۱۲ قمری) یعنی ۶۲ سال پس از سفر بارنز، کلنل ییت به این مناطق سفر کرده و اطلاعات ارزشمندی از وضعیت و ساکنان این محل ارائه می‌دهد. او در بخشی از گزارش خود می‌نویسد: «… مسیر ما به سمت شمال‌شرق، از بالای دره و پشت یک قبرستان قدیمی متعلق به گرایلی‌ها و تعدادی اُوبه‌های کوچک مربوط به ارکک‌لی‌ها و قای‌ها گذشت تا به یلی‌چشمه رسیدیم و اردوگاه خود را مستقر کردیم. دریافتم که این چشمه، سرآغاز واقعی رود گرگان نیست؛ زیرا پس از پیمودن حدود یک میل و نیم (حدود دو و نیم کیلومتر) به سمت بالای دهکده، به چشمه دیگری در میان درختان چنار تنومند رسیدیم [در روستای فعلی یل‌چشمه سفلی] و یک میل (۱۶۰۹ متر) دیگر که بالا رفتم، به چشمه دیگری به نام «دیلمه» برخورد کردم. این سه چشمه منابع اصلی و دائمی رود گرگان را تشکیل می‌دادند.» [6]

اما یکی از حوادث مهم در این منطقه به قشون‌کشی جان‌محمدخان دولو و کشت‌وکشتارهای او در پاییز سال ۱۳۰۴ش  بازمی‌گردد. قشون جان‌محمدخان پس از به آتش کشیدن روستای یانبلاق، وارد دره‌ی یل‌چشمه شد و تا غروب آفتاب، زمانی که به روستای باری‌ایشان[7] [بای‌ایشان] رسیدند، در مسیر خود تمامی آلاچیق‌ها و تالارهایی که در جلوی آلاچیق‌ها وجود داشت را به آتش کشیدند. اهالی این روستا از مقابل قشون گریختند؛ برخی در روستای بای‌ایشان ماندند و برخی دیگر تا خاک شوروی فرار کردند.   [8] سرتیپ جان‌محمدخان، فرمانده لشکر شرق، گزارش این درگیری را در تاریخ ۹ آبان ماه ۱۳۰۴ شمسی به رضاخان ارائه داده است.[9]

پس از مدتی سرگردانی و آوارگی، بار دیگر اهالی به زادگاه خود بازگشتند که امروزه تحت عنوان داری یا یل‌چشمه‌داری شناخته می‌شود و شامل چندین روستا با هزاران نفر جمعیت است.

زبان اهالی این روستا ترکمنی است. همه آن‌ها مسلمان، پیرو مذهب اهل سنت و حنفی هستند. اهالی این روستا ترکمن از طایفه گوکلان و تیره‌های بوقجه و خوجه می‌باشند که شامل نام‌های خانوادگی نوری، بردی‌زاده، نظری و اسماعیل‌زاده هستند.[10]

اغلب مردم این روستا به کشاورزی اشتغال دارند که شامل کشت گندم، جو، کلزا، شالی‌کاری در کنار رودخانه گرگان و هندوانه می‌شود. زمین‌های قابل کشت در این روستا حدود ۱۵۰ هکتار است. یکی دیگر از مشاغل مردم دامداری است که شامل نگهداری گاو، گوسفند و بز می‌شود. در این روستا تقریباً ۶۰۰ رأس گوسفند، ۴۰۰ رأس بز و ۱۸۰ رأس گاو نگهداری می‌شود که معمولاً از فروش بره و محصولات لبنی دیگر کسب درآمد می‌کنند. باغداری چندان مورد توجه نیست، اما هر خانوار در حیاط منزل خود باغچه‌های مثمری از جمله درخت انجیر، انار و انگور کشت می‌کند.

مکان گردشگری خاصی در روستا وجود ندارد، اما اهالی برای گذران اوقات فراغت و تفریح به جنگل‌های اطراف، از جمله آچ‌گز و حمام‌دره، مراجعه می‌کنند. .

آداب و رسوم اهالی روستا مانند مراسم عروسی، مولودخوانی، عیدین قربان و فطر، یوور، نماز تراویح و ختم قرآن در ماه مبارک رمضان، مراسم آق‌آش در سن ۶۳ سالگی و ... همانند سایر ترکمن‌ها برگزار می‌شود.[11]

در بین زنان و دختران روستا، صنایع دستی مانند تایخادوزی، تارادوزی، قوشاق‌بافی، چارشو‌بافی، پشتی‌ترکمنی، نمدمالی، دوخت جانمازی، سوزندوزی، بالاک‌دوزی و... کمابیش رواج دارد. غذای محلی و اصلی اهالی امروزه «چکدرمه» نام دارد. سایر غذاهای محلی شامل اون‌آش، قایش، بولاماق، چالماآتو، قاتیق‌لی آش، سویت‌لی آش، مس‌سوا، قطاب و بورگ هستند.[12]

از جمله بازی‌های بومی و محلی که در گذشته رواج داشته و امروزه بسیار کمرنگ یا فراموش شده‌اند، می‌توان به بازی‌های قرلانگ، خئرلان جوق سالانجاق (تاب‌بازی)، آی‌ترک گون‌ترک، آششیق، چیلکن، تایاق‌وردی، قزل‌تایاق، قراقوش، لالایی دختران، گولنگ‌اودجه، یوزگ (که مخصوص شب‌های عروسی بود) و ... اشاره کرد. [13]

در حال حاضر، این روستا حدود ۵۲ خانوار با جمعیتی نزدیک به ۲۱۵ نفر دارد که در این محل زندگی می‌کنند. [14] از سرشماری رسمی کشور از سال ۱۳۳۵ شمسی تا سال ۱۳۹۰ شمسی، نامی از این روستا ذکر نشده بود.

آمار جمعیت روستا بر اساس سرشماری نفوس و مسکن ایران به شرح زیر است: [15] 

اولین مسجد و محل عبادت اهالی به نام محمدرسول‌الله (ص) در اول فروردین ماه سال ۱۳۸۷ش ساخته شد. پیش از ساخت مسجد، اهالی برای اقامه نماز جماعت، مسافت دو کیلومتری تا یل‌چشمه جدید را طی کرده و در آنجا نماز جماعت برگزار می‌کردند. در این روستا مدرسه وجود ندارد و دانش‌آموزان در روستاهای اطراف تحصیل می‌کنند. امکانات دولتی دیگر روستا شامل برق‌رسانی در سال ۱۳۶۲، گازرسانی در سال ۱۳۹۶ و جاده آسفالت است که جاده فرعی حدود ۲۰۰ متری داخل روستا نیز آسفالت شده است.[16] آب لوله‌کشی در بهمن ماه سال ۱۳۹۵ش به بهره‌برداری رسید. [17]

منابع: