منطقه حفاظت‌شده لوه

منطقه حفاظت‌شده لوه

یکی از مناطق چهارگانه محیط زیست استان گلستان؛

منطقه حفاظت‌شده لُوِه در شرق استان و بین 37 درجه و 15 دقیقه تا 37 درجه و 23 دقیقه عرض جغرافیایی و 55 درجه و 44 دقیقه تا 55 درجه و 47 دقیقه طول جغرافیایی قرار دارد. گستره 3750 هکتاری آن در محدوده سیاسی شهرستان گالیکش (3047 هکتار) و استان سمنان (702 هکتار) گسترده شده[1] و پارک ملی گلستان در شرق آن است. دسترسی به لوه از راه چهار جاده به نام‌های جمشیدآباد، کُندُسکوه، دشت شاد و تِرجِنلی امکان‌پذیر است[2].

اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان از سال 1375 خورشیدی، بخشی از این محدوده را با نام «طرح بهره‌برداری خان‌دوشان» مشخص کرد که به شکل رسمی از آن بهره‌برداری نشد[3]، ولی با مصوبه شورای عالی حفاظت محیط زیست در تاریخ 15/10/1378 این محدوده به سازمان حفاظت محیط‌زیست واگذار شد و از آن تاریخ با نام منطقه حفاظت‌شده لُوِه از آن حفاظت می‌شود[4]. وجود گونه‌های جانوری و گیاهی نادر در زیستگاه‌های گوناگون منطقه به دلیل قرارگیری در دو بوم‌سازگان هیرکانی و ایرانی-تورانی و نیز قرار گرفتن در محدوده ذخیره‌گاه زیست‌کره و پارک ملی گلستان، اهمیت لوه را دوچندان کرده است[5]. گفتنی است در سطح جهانی و در دسته‌بندی «اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت»[6]، منطقه حفاظت‌شده لُوِه جزو گروه مناطقِ «گزارش‌نشده» است[7].

از دیدگاه جغرافیایی، لوه منطقه‌ای است کوهستانی و جنگلی و ناهمواری‌های برجسته‌ای مانند دره‌های جمشیدآباد و آب‌پَران، و یال‌هایی چون کهنه‌کوچه و تپه‌ کلبه جعفر از مهم‌ترین نمودهای طبیعی منطقه به شمار می‌روند. تغییرات پستی و بلندی محدوده نیز بین 450 تا 1840 متر از سطح دریای آزاد متفاوت است. از دیدگاه اقلیم‌شناسی، اقلیم منطقه بیشتر از شرایط آب و هوایی دریای کاسپی تاثیر می‌پذیرد ولی هم‌زمان عوامل اقلیمی خشک و نیمه‌خشک مرکز و شرق ایران نیز بر آن اثرگذار هستند. بیشترین سطح منطقه لوه در اقلیم مدیترانه‌ای معتدل و جنوب آن در اقلیم نیمه‌خشک قرار می‌گیرد. محدوده داراي زمستان‌های تااندازه‌ای سرد و تابستان‌های تااندازه‌ای معتدل است. از دیدگاه زمین‌شناسی، منطقه لوه در پهنه رسوبي-ساختاري البرز قرار دارد. از نظر آب‌شناسی نیز محدوده‌ای است پُربار که از جمله منابع آبی مهم آن می‌توان به رودخانه جمشیدآباد و چشمه‌های توسکاچال، خان‌دوشان، آب‌پران، و ریگ‌چشمه اشاره کرد[8].

از نظر پوشش گیاهی، منطقه حفاظت‌شده لوِه در ادامه جنگل‌های هیرکانی دامنه‌های شمالی البرز است و گونه‌های گیاهی فراوان درختی، درختچه‌ای و بوته‌ای در آن یافت می‌شود که از جمله آن‌ها می‌توان به درختان بلوط،‌ مَمرَز، توسکا ییلاقی، افرا، شیردار، مَلَچ، نمدار، آزاد، وَن، بارانَك،‌ خُرمندي، اَنجيلي، گردو، داغداغان، سرخ‌دار، سرو زربین، و گیلاس وحشی؛ درختچه‌های ولیک، ازگیل، گلابی وحشی، زرشک، آلوچه، سیاه‌تَلو و همیشک؛ و گونه‌های علفی تمشک، گزنه، انواع گرامینه، داردوست، دارواش، کوله‌خاس، پونه، چَچَم، سیکلامِن، آقطی، و گل گاوزبان اشاره کرد[9]. زندگی جانوری منطقه حفاظت‌شده لوه نیز پُربار و دربردارنده گونه‌های برجسته و حمایت‌شده قانونی است مانند خارپشت گوش‌بلند، تشی، گرگ، شغال، روباه، راسو، رودَک، پلنگ، گربه جنگلی، خرس قهوه‌ای، گراز، مرال، شوکا، قرقاول، کبک، بلدرچین، حواصیل خاکستری، اَبیا، سارگپه معمولی، عقاب جنگلی، قرقی، شاهین، دلیجه، شاه‌بوف، مرغ حق، جغد جنگلی، دارکوب سرسرخ، چکاوک درختی، سینه‌سرخ، توکای سیاه، سِسک چشم‌سفید، چرخ‌ریسک دم‌دراز، سهره سبز، دارخَزَک، کوکوی معمولی، لاک‌پشت خزری، لاک‌پشت مهمیزدار، انواع لاسِرتا، لوس‌مار، کورمار، مار پلنگی، گَرزِه‌مار، سیاه‌ماهی، ماهی سفید رودخانه‌ای، سگ‌ماهیان جویباری، ماهی خیاطه، کاراس، قورباغه مردابی، قورباغه سبز درختی[10] و قورباغه جنگلی هیرکانی[11]. همچنین محدوده لوه از نظر تنوع زیستی پرندگان، غنای بسیار زیادی دارد[12].

از مهم‌ترین سکونت‌گاه‌های انسانی درون و پیرامون منطقه حفاظت‌شده لوه می‌توان به روستاهای تنگ‌راه، ترجنلی، دشت شاد، و کندسکوه اشاره کرد[13]. با این‌که از این محدوده حفاظت می‌شود ولی همچنان تهدیدها و تعارضات فراوان وجود دارد که می‌توان به این موارد اشاره کرد: قطع درخت و جنگل‌زدایی، چرای غیرمجاز، آتش‌سوزی‌های عمدی و غیرعمدی، ساخت جاده‌های دسترسی، مصرف بیش‌از‌اندازه کود و سموم شیمیایی، فقر فرهنگی روستانشینان، برداشت مجاز و غیرمجاز شن و ماسه از رودخانه‌ها، بهره‌برداری بی‌رویه از آب رودخانه، شکار بی‌رویه و غیر‌مجاز، رهاسازی پسماند و پساب روستاها[14]، گسترش بیماری‌های قارچی برخی گونه‌های درختی[15]، و افزایش تعارضات بین انسان و حیات وحش[16].

در برخی گزارش‌های تاریخی سده نوزدهم و بیستم میلادی کاوشگران و بازدیدکنندگان غربی به شکل غیرمستقیم به محدوده کنونی لوه اشاره شده[17] مانند چارلز ادوارد یِیت[18] (افسر و سیاست‌مدار بریتانیایی)، راجر لوید کِنییِن[19] (کنسول وقت بریتانیا در سیستان و قائن)، و هایِسِنت لویی رابینو[20] (دیپلمات و پژوهشگر بریتانیایی).

منابع

• اداره کل حفاظت محیط زیست استان گلستان. (1397). طرح مدیریت منطقه حفاظت‌شده لوه. گرگان: اداره کل حفاظت محیط زیست استان گلستان.
• دربیکی، مزدک، قائمی، رمضانعلی و اخوان مهدوی، محمود. (1400). نگاهی به تاریخچه طبیعت گرگان و دشت. گرگان: بنام.
• رهنما، کامران، و عراقی، میرمعصوم. (1388). مطالعه دو گونه Ophiostoma مرتبط با بیماری هلندی نارون در ایران. رستنی‌ها، 10(2): 147-160.
• شورای‌ عالی حفاظت محیط زیست. (1378). صورت‌جلسه مورخ 15/10/1378. دسترسی از:      https://sc.doe.ir/portal/file/?1327741/مصوبات-شماره-1-الي-194-pages-15-56.pdf
• معاونت محیط زیست طبیعی. (1402). آمار مناطق چهارگانه. گرگان: اداره کل حفاظت محیط زیست استان گلستان.
• نجیب‌زاده، معصومه، پسرکلو، علیرضا، قارزی، احمد، رستگار پویانی، نصراله، و رستگار پویانی، اسکندر. (1398). مطالعه تنوع ریختی جمعیت‌های قورباغه جنگل هیرکانی. مجله پژوهش‌های جانوری، 32(2)، 148-164.

• Moradi, S., Sheykhi Ilanloo, S., Kafash, A., & Yousefi, M. (2019). Identifying high-priority conservation areas for avian biodiversity using species distribution modeling, Ecological Indicators, 97: 159-164.
• Protected Planet. Loveh. Accessed: https://www.protectedplanet.net/342648 (9.10.2023)
• Soofi, M., Soufi, M., Royle, A., Waltert, M., Khorozyan, I. (2022). Numbers and presence of guarding dogs affect wolf and leopard predation on livestock in northeastern Iran, Basic and Applied Ecology, 64: 147-156.