برفتان
برفتان
Baraftān
روستایی واقع در دهستان استرآباد، بخش کمالان، شهرستان علی‌آباد کتول، استان گلستان.
برفتان در فاصله 3 کیلومتری غرب شهر علی‌آباد کتول و 4 کیلومتری شرق شهر فاضلآباد واقع شده و برای رسیدن به آن پس از حرکت از فاضلآباد به سمت علی‌آباد کتول و طی کردن 4 کیلومتر، از جاده روستای برفتان باید 500 متر به سمت جنوب رفت.
برفتان در نقطه‌ی ً8 َ53 °36 عرض و ً56 َ47 °54 طول جغرافیایی واقع شده است. ارتفاع این روستا از سطح دریا 230 متر است.[1]
این آبادی از شمال به جاده گرگان گنبدکاووس، از شرق به روستای الازمن و از جنوب به روستای محمدآباد وجنگلهای هیرکانی و ارتفاعات یکه‌دار و دربند و از سمت غرب به جهر بزرگ حاجیلر و روستای عباسآباد منتهی میگردد.
برابر نقلی نام روستا از دو واژه (برف یا برفه) و «تان» تشکیل شده که «تان» پسوند است و «برفه» در گویشه محلی به موضعی که برجستگی و ارتفاع دارد گفته می‌شود. بر همین اساس گمانه زنی شده که محل قبلی روستا در مکانی مرتفعتر در جنوب روستا بوده، سپس به محل فعلی منتقل شده است. و شاید در ادامه روستای از میان رفته «زیرکلاته» باشد[2]
امامزاده خالد ابن عون ابن موسی ابن جعفر در قسمت جنوبی روستا و دامنه کوه یکه‌دار واقع شده و قبرستان اطراف این امامزاده محل دفن اموات اهالی روستاهای برفتان، عباسآباد و محمدآباد است.[3]
وجود تپه قبرستان خالدبن عون در جنوب روستای برفتان که مطالعات باستانشناسی سابقه آن را به دوره پیش از تاریخ ـ تاریخی ـ اسلامی دانسته و در تاریخ 18 بهمن 1389 به شماره 29862 در فهرست آثار ملی ثبت شده است، بیانگر سابقه این منطقه است.[4]
در وقفنامه مشهور خواجه مظفر بتکچی مربوط به سال 919ق از روستایی به نام شرفیان[5] نام برده شده که برخی آثار محلی به لحاظ موقعیت جغرافیایی، آن را در محدوده روستای امروز برفتان دانستهاند.[6]
گزارشاتی از وجود روستای برفتان در سال992 خبر دادهاند و این روستا را سومین آبادی بعد از تخریب یموت معرفی کرده است.[7] در وقفنامهی سال 1135 قریه الازمن به روستای برفتان در غرب این آبادی اشاره شده است.[8]
در سندی حاج اسفندیار کتولی من طایفه پلنگ به سال 1132ق - تمامت شش حجر از سی وسه حجر مجرای آب رودخانه کتول کفشگیری بانضمام شش‌دانک خاک زیر کلاته بحدود مفصله آن را وقف اولاد ذکور نموده
میرزا ابراهیم در گزارش سفر خود به شمال ایران میان سال‌های1276-1277، «برفتان» را به عنوان یکی از روستاهای بلوک ششم یعنی فخرعمادالدین و کتول بر شمرده است.[9]
ملکونف، جهانگرد روس، در سال1277ق، سفری به شمال ایران داشت. وی «برفتان» را از روستاهای قشلاقی بلوک کتول معرفی کرده است.[10]
رابینو، مامور رسمی دولت بریتانیا در ایران، در سال1288ق، از «برفتان» به عنوان یکی از روستاهای بلوک کتول نام برده است.[11]
جمعیت روستا در سال 1276ق، 219 خانوار و 1058 نفر بود. ترکیب جمعیت «برفتان» به این شرح ثبت شده است: مرد زن دار 219 نفر، زن شوهردار 53 نفر، مرد بی‌زن 20 نفر، زن بی‌شوهر 8 نفر، پسر صغیر 54نفر، دختر کبیر 17 نفر و دختر صغیر 49 نفر.[12]
وضعیت این روستا در گزارش سال 1296ق اینگونه ثبت شده است: «ساکنین قریه مزبوره چهار طایفهاند قشلاق در برفتان و ییلاق در قریه سیاه‌مرگو که واقع است در میان دره کوه، چهار فرسخ فیمابین مسافت دارد. آب مشروب آنها از رودخانه مشهور به کفشگیری که به سی و سه سهم تقسیم می‌شود و سیزده سهم از آن خالصه دیوان اعلی است و بیست سهم اربابان طوایف مزبوره و خالصه قدیم است. طایفه پلنگ، طایفه دنگ‌کوب، طایفه تجری، طایفه دیلم، تعداد نفوس آن 857 نفر است»[13] با توجه باینکه کل جمعیت بلوک کتول در این سال 3467 نفر بود[14] نشانه آن است که برفتان از آبادیهای بزرگ کتول در آن مقطع بوده است.
جمعیت روستای برفتان در فاصله سال‌های 1335 تا 1395 به شرح ذیل است[15]
|
سال |
خانوار |
جمعیت |
|
1335 |
0 |
1157 |
|
1345 |
322 |
1554 |
|
1355 |
387 |
1986 |
|
1365 |
404 |
2107 |
|
1375 |
455 |
2085 |
|
1385 |
479 |
1837 |
|
1390 |
580 |
1894 |
|
1395 |
554 |
1659 |
اهالی روستای برفتان مسلمان و شیعه مذهب هستند و به گویش کتولی تکلم میکنند. نام خانوادگی ساکنین از طایفه اسفندیاری شامل اسفندیاری‌پور، پلنگ اسفندیاری، اسفندیاری پلنگ، پوراسفندیاری، طایفه پلنگ هم دارای نام خانوادگی تجری، صفرخانی، موذنی، دنکوب، دینکو، ضیائی، ملائی، جوادی، سجادی، مظفری، ملارستمی، کتولی هستند.
چند خانواده از روستاهای پشت بسطام شاهرود، خراسان بزرگ و ... در روستا سکنی گزیدند. اکثر اهالی برفتان به شغل کشاورزی و دامداری اشتغال دارند. آنها بیش از 1000 هکتار زمین کشاورزی دارند، اراضی روستائیان به نامهای حاجیلر، دمنینروهه، توت باغ، بلند زمینها، باریک او، دم دروازه، گله باغ، چال درک، اناری، کمالان، اکبرآباد، پشت تقر، انارلته، خلیلآباد، دست چالها، زیرکلا، لیلما خوانده می‌شود. برخی از اهالی به علت کمبود زمین کشاورزی آبی، به صورت اجاره از اراضی روستاهای همجوار زمین برای کشت توتون اجاره میکنند. سطح کشت و تولید توتون روستا در استان قابل توجه بوده به نحوی که عملکرد در هکتار توتون در سطح استان گلستان دارای بیشترین محصول هستند. کشاورزان برفتان محصولاتی دیگری چون گندم، جو، سویا، شالی، سیبزمینی و انواع سبزیجات و مرکبات کشت میکنند.
اهالی از گذشته برای شرب و استحمام از آب زیرکلاته و بعضا آب رودخانه کفشگیری کتول استفاده می‌کردند. در سال 1346ش اولین آب لوله کشی روستائی در بلوک کتول در برفتان بود. در حال حاضر آب شرب اهالی از چشمه زیر کلاته و مسیر لوله انتقال آب شرب از چاههای منطقه فاضلآباد به گرگان تامین می‌شود.
اکثر اراضی کشاورزی روستا که در ناحیه شرق و جنوب روستا قرار دارد به صورت دیم و بدون آبیاری کشت می‌شود. فقط نسق، روهه طایفه اسفندیاری‌ها در منطقه حاجیلر از آب رودخانه دهنه کفشگسری کتول شالی، توتون و گندم کشت می‌شود. علاوه بر آن تعدادی چاه عمیق به صورت گروهی و مشترک در شمال جاده سراسری منطقه اناری، کمالان و اکبرآباد حفر گردید. بعد از برداشت گندم و جو، کشت دوم آبی توتون و ذرت انجام می‌گیرد.
اولین دبستان روستا، حدود سال 1325ش در منزل کدخدا (ملک محمد موذنی صفرخانی) راه اندازی، سپس سه کلاس دبستان ابتدائی و با توسعه تکمیلی دبستان دخترانه و راهنمائی تاسیس گردید. در حال حاضر به علت کاهش دانش آموز، فقط دبستان دخترانه و پسرانه دائر می باشد و دانش آموزان دوره اول متوسطه برای تحصیل به شهر علی‌آباد می‌روند.
برفتان یک باب مسجد جامع دارد که از بدو ساخت تاکنون به علت افزایش جمعیت سه بار و آخرین بار آن سال 1364 تجدید بنا و توسعه یافت. در این روستا همچنین یک باب حسینیه در مرکز آبادی مجاور مسجد جامع و یک باب مسجد فاطمیه قدیمی (درحال ساخت) دو باب زینبیه پائین جهر و زینبیه بالاجهر و یک غسالخانه در مجاورت امامزاده زیرکلاته وجود دارد. دکتر عین الله علا نماینده دوره‌های سوم و پنجم مجلس شورای اسلامی از حوزه انتخابیه علی‌آباد کتول متولد روستای برفتان بود. بیمارستان بقیه الله الاعظم علی آبادکتول در زمین اهدائی اهالی در ناحیه شمال شرقی روستا نیز احداث شده است. 12 نفر از اهالی این روستا در دوران جنگ ایران و عراق به شهادت رسیدند.[16]
[1]. سازمان نقشه برداری کشور.
[2]. نظری (1375). ص37.
[3]. پایگاه جامع امامزادگان و بقاع ایران
[4]. وزارت میراث فرهنگی
[5]. ستوده، (بیتا). ج6. ص 274
[6]. میردیلمی، (بیتا). ص 276
[7]. میردیلمی، (بیتا). ص 48
[8]. میردیلمی، (بیتا). ص 288
[9]. میرزا ابراهیم، (1355). ص56
[10]. ملکونف.(1376). ص147.
[11]. رابینو،(1365). ص195.
[12]. قورخانچی، (1360). ص218.
[13]. ذبیحی، مسیح (1363).ص261.
[14]. ذبیحی، مسیح (1363).ص240.
[15] مرکز آمار ایران
منابع:
- پایگاه جامع امامزادگان و بقاع متبرکه. سازمان اوقاف ایران، قابل دسترسی از:
http://emamzadegan.ir/emamzadehbank/show-23371.aspx - تجری، بهزاد (10/1403)، (دهیار روستای برفتان). مصاحبه با نگارنده.
- ذبیحی، مسیح.(1363).گرگان نامه، تهران: انتشارات بابک.296 ص.
- رابینو،هـ ل.(1365). مازندران و استرآباد.(چاپ سوم). ترجمه: غلامعلی وحید مازندرانی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. 371ص.
- سازمان نقشه‌برداری کشور، پایگاه ملی نامهای جغرافیایی ایران. قابل دسترسی از: https://gndb.ncc.gov.ir
- ستوده، منوچهر. ذبیحی، مسیح(بیتا). از آستارا تا استارباد.(ج6). تهران: انجمن آثار ملی. 722ص.
- قورخانچی،محمد علی.(نخبه سیفه)1360.به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان. تهران: نشر تاریخ ایران. 153ص.
- مرکز آمار ایران. درگاه ملی آمار. نتیجه سرشماری نفوس و مسکن. قابل دسترسی از:https://www.amar.org.ir
- ملکونف. گریگوری(1376). کرانههای جنوبی دریای خزر، ترجمه امیرهوشنگ امینی. تهران: کتابسرا. 390ص.
- میردیلمی، سید ضیاء (بیتا). تاریخ کتول. چاپ بهمن. 286 و 543ص.
- میرزا ابراهیم، (1355). سفرنامه استرآباد و مازندران و گیلان. به کوشش مسعود گلزاری. تهران: بنیاد فرهنگ ایران. 334ص.
- نظری. محمدابراهیم. (1377). جغرافیای تاریخی کتول به ضمیمه دهات فندرسک و کتول. ناشر مولف. علی‌آباد کتول. 225ص.
- وزارت میرراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، فهرست آثار ملی ایران.