آب‌بندان‌ها
آب‌بندان‌ها
Reservoirs
آب‌بندان‌ها، آب را از منابع آبی در فصل غیرکشاورزی جمع‌آوری می‌کنند و در فصل کشاورزی برای استفاده در اختیار کشاورزان قرار می‌دهند. معمولاً منبع آبی بيشتر آب بندان‌های استان، رودخانه‌ها هستند، اما در برخی مواقع، چشمه، چاه و سیلاب نیز منبعی مطمئن برای آب‌بندان‌هاست. آب بندان‌ها در استان، به علت حجم زیاد نگهداری آب و پراکندگی نسبی، کمک بسیار زیادی در کنترل خشکسالی دارند. وجود آن‌ها موجب تغذیه سفره‌های زیرزمینی، جبران آب از دست رفته شده و جلوگیری از شور شدن آب‌های شیرین می‌شوند. همچنين در تنظیم سیلاب‌ها تأثیر بسیاری داشته و حجم آب زیادی را قبل از ورود به دریا کنترل می‌کنند.
آب‌بندان‌هاي قدیمي استان، معمولاً کم‌عمق و با دیواره‌هایی ضخیم‌تر بوده‌اند و مدت زمان ساخت آن‌ها نیز بسیار طولاني‌تر از آب بندان‌های کنونی بوده است، كه برای ذخیره‌ی سیلاب‌هایی که در فصل بهار در رودخانه‌ها جریان داشت، ساخته مي‌شدند. مساحت آن‌ها از 100 تا 400 هکتار بود که از آن‌ها برای آبیاری کشتزارها در تابستان استفاده می‌شد. برخی از این آب‌بندان‌ها هم اکنون نیز با اندکی تغییرات مورد استفاده قرار می‌گیرند. بزرگ‌ترین این آب‌بندان‌ها عبارتند از: آب‌بندان ایمر در کنار دهکده ایمر، آب بندان بی‌بی‌شیروان در کنار دهکده بی‌بی‌شیروان و آب‌بندان قادی در کنار دهکده سَلاق‌یاسی‌تپه. ضخامت خاکریز آن‌ها، پانزده تا بیست متر بوده است. در بلوک انزان، آب‌بندان‌های زیادی قرار داشته كه مي‌توان به آب‌بندان‌هاي لیوان، هَشتیکه، نوکنده، سَرمحله انزان، جَز(گز) و گُل‌افرا اشاره کرد. همچنین، آب‌بندان‌های سَدَن‌رُستاق استرآباد شامل: آب‌بندان‌های تَخشی‌محله و قلعه‌محمود و آب بندان‌های بلوک استرآباد رستاق شامل آب بندان‌های مؤمن‌آباد، تورنگ تپه، آلوکلا و فوجرد بودند.
امروزه، بیشتر آب‌بندان‌ها به صورت دو منظوره (كشاورزي و پرورش ماهي) ساخته می‌شوند. آب‌بندان‌های استان به تفکیک شهرستان‌ها و نوع بهره‌برداری، متفاوت هستند. بیشترین آب بندان‌های استان در شهرستان گنبد با تعداد 196 قطعه و کمترین آن‌ها در شهرستان بندرگز با تعداد 7 قطعه قرار دارند. معمولاً برخی از آب‌بندان‌ها در شهرستان‌ها به علل مختلف از جمله: کم شدن حجم آب، خشکسالی، مشکلات اجتماعی، پر شدن با رسوبات، تخریب بخشی از آب‌بندان یا عدم تکمیل ساختمان آب‌بندان، غیرفعال هستند.
بزرگ‌ترین آب‌بندان شهرستان آزادشهر از نظر وسعت، آب بندان سیدآباد با مساحت 5/22 هکتار در 700 متری روستای سیدآبادنیلی قرار دارد. این آب‌بندان با حجم مفید آبگیری 765000 مترمکعب و عمق مفید 3 متر،200 هکتار از زمین‌های کشاورزی را آبیاری می‌کند. این آب‌بندان كاربرد دو منظوره دارد و از رودخانه خرمالو آبگیری می‌کند.
يكي از آب‌بندان‌های مهم شهرستان آق‌قلا از نظر وسعت، آب‌بندان شرکت پیوند با مساحت 110 هکتار است كه در 3 کیلومتری روستای آق‌دَگِش قرار دارد. این آب‌بندان با حجم مفید آبگیری 000/000/3 مترمکعب و عمق 3 متر، برای پرورش ماهی استفاده می‌شود. آب این آب‌بندان از طریق ایستگاه پمپاژ، از گرگان‌رود تأمین می‌شود. همچنین آب‌بندان شهید مدنی (بنیاد مستضعفان) نیز با مساحت120 هکتار و حجم مفید 000/400/2 مترمکعب، در شمال جاده‌ی آق‌قلا به انبارالوم قرار دارد (منبع آن از رودخانه اترک به انضمام سد وشمگیر تأمین می‌شود).
بزرگ‌ترین آب‌بندان شهرستان بندرتركمن، آب‌بندان مرکز کُلمه سیجوال يا كُلمه تَلاجي است که براي تكثير، پرورش و رهاسازي بچه ماهي در دريا استفاده مي‌شود و در 500 متری روستای سیجوال قرار دارد. این آب‌بندان وابسته به اداره کل شیلات استان و مساحت آن 100 هکتار است و از 40 استخر تشکیل شده و منبع تأمین آب آن، رودخانه شصت‌کلاته است. بیشتر آب‌بندان‌های این شهرستان به صورت تلفیقی از آب چاه با آب رودخانه و یا اختصاصی آبگیری می‌کنند.
بزرگ‌ترین آب‌بندان شهرستان راميان، آب‌بندان گلدشت (لاله باغ) با مساحت 87 هکتار و حجم مفید آبگیری 2618000 مترمکعب و عمق مفيد 3 متر است. اين آب‌بندان که در 200 متری روستای نی‌تپه قرار دارد، برای کشاورزی استفاده می‌شود و منبع تأمین آب آن، رودخانه زرین‌گل است. (بزرگ‌ترین آب‌بندانی که تنها از چشمه به صورت اختصاصی آبگیری می‌کند، آب‌بندان حسینی مقدم 2 نام دارد که در 2 کیلومتری شهر دلند قرار گرفته است. این آب‌بندان 6 هکتاری، از آب چشمه آبگیری می‌كند كه به صورت دو منظوره استفاده می‌شود و 18 هکتار از زمین‌های کشاورزی را آبیاری می‌کند.)
شهرستان علي‌آباد داراي دو آب‌بندان بزرگ به نام آب‌بندان آوانس (سپاه) و شهيد ضيائي است. آب‌بندان شهید ضیائی با مساحت 25 هکتار و حجم مفید آبگیری 000/750 مترمکعب و عمق 3 متر، برای کشاورزی و پرورش ماهی استفاده می‌شود و منبع تأمین آب آن، رودخانه قوشکرپی است. آب‌بندان آوانس(سپاه) با مساحت 5/12 هکتار، از رودخانه قوشکرپی آبگیری می‌كند. حجم مفید آبگیری 320000 مترمکعب و عمق 3 متر است. این آب‌بندان به صورت دو منظوره استفاده می‌شود.
وسیع‌ترین آب‌بندان شهرستان كردكوي، آب‌بندان شرکت رویش مهترکلاته با مساحت 45 هکتار است كه در يك کیلومتری روستای مهترکلاته قرار دارد. این آب‌بندان با حجم مفید آبگیری 000/100/1 مترمکعب و عمق مفید 5/2 متر، برای پرورش ماهی و کشاورزی استفاده می‌شود. آب این آب‌بندان از طریق بند انحرافی از رودخانه شصت‌کلاته تأمین می‌شود.
بزرگ‌ترین آب‌بندان شهرستان كلاله، آب‌بندان سد چمران با مساحت 42 هکتار است. این آب‌بندان با حجم مفید آبگیری 1050000 مترمکعب و عمق مفید 5/2 متر، برای پرورش ماهی و کشاورزی استفاده می‌شود. آب این آب‌بندان از رودخانه آق‌سو تأمین می‌شود.
وسيع‌ترين آب‌بندان گرگان، آب‌بندان محمدآباد با مساحت 30 هکتار است. این آب‌بندان با حجم مفید آبگیری1350000 مترمکعب و عمق مفید 5/4 متر، برای پرورش ماهی و 33 هکتار از زمین‌های کشاورزی استفاده می‌شود. آب این آب‌بندان از رودخانه زیارت تأمین می‌شود و فاصله آن تا روستا 2 کیلومتر است.
آب این آب‌بندان از رودخانه قره‌تکن تأمین می‌شود و فاصله آن تا روستای بی‌بی شیروان 700 متر است.
و در نهايت وسيع‌ترين آب‌بندان شهرستان مينودشت، بازگیر با مساحت 48 هکتار است. این آب‌بندان با حجم مفید آبگیری 000/400/1 مترمکعب و عمق مفید 3 متر، دو منظوره استفاده می‌شود. آب آن از طریق رودخانه اوغان تأمین می‌شود و 70 هکتار از زمین‌های کشاورزی را آبیاری می‌کند.
منابع:
• آب منطقه‌اي گلستان. (1387). آب‌بندان‌های استان گلستان [سی‌دی]. گرگان: مؤلف.
• ستوده، منوچهر. (1377). از آستارا تا استارباد (جلد 5 ، چاپ اول ). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
• شركت توزيع آب گلستان. آب‌بندان‌های حوضه شهرستان‌های گنبد و آق‌قلا. [سی‌دی]. (1389). گرگان: مؤلف.
• شرکت مشاور خزر آب. (1385). گزارش آمار منابع آب‌های زیرزمینی و سطحی استان گلستان (جلد 4: آب‌های سطحی). گرگان: آب منطقه‌اي گلستان.